کمپیوټري جال یا شبکه (ډاکټر ثواب الدين مخکښ)

۱- Server-based(Client-based)

په دغه ډول کې یو يا څوکمپیوټرونه  دې ته ځانګړي کیږي چې په شبکه کې دنوروشته کمپیوټرونو لپاره دخبرتوکیو دبرابرولو، لیږد رالیږد اونورې ډیرې هغه چارې چې ورته ځانګړې شوي وي تر سره کړي اویاداچې دغه ځانګړی شوی کمپیوټر په شبکه کې دنورو کمپیوټرونو لپاره چوپړ وهي . ښه مثالونه یې په یوه کمپیوټرې شبکه کې Web Server اوPrint Server دي  اوس نو که ستاسو په شبکه کې څوک هم دکومې ویبپاڼې دراخلاصولو غوښتنه کوي اویا هم څوک دخبر توکیو چاپول غواړې نوددوی دغوښتنو ترسره کول دویب سرور اوپرنټ سرور دنده ده چې ورته ترسره کوي به یې نو ځکه وایو چې په دغه ډول شبکه کې ځانګړي کمپیوټرونو دنور لپاره دچوپړیانو دنده په غاړه لري .

۲- Peer(Peer-to-Peer)

په دې ډول شبکه کې کوم ځانګړی کمپیوټر شتون نه لري چې نوروته چوپړ ووهې بلکه هر کمپیوټر چې په شبکه کې شتون لري له خپلې لارې له نوروکمپیوټرو سره خبرتوکې شریکوي اوپه خپله دخپل ځان لپاره په � �بکه کې چارې ترسره کوي .

۳-Hybrid

داډول شبکه دراز ،راز ډولونه څخه یوه اوډلې اواغږلې شبکه ده ځکه چې دشبکې هر ډول په ځانې توګه یوه نه یوه نیمګړتیا لري له همدې امله  کار پوهان دڅوشبکو دځینو ګټوروبرخو څخه یواوډلې  سیستم رامنځ ته کوي چې دHybrid په نوم یادېږي  همدالامل دی چې نن ورځ ډیر خلک له دغه ډول څخه ډیر کار اخلي

اوس به دشبکې دجوړولولپاره په یوبل اړین توکې خبرې وکړو اوهغه ته Topology وایي .

دشبکې ټوپولوژي (Network Topology)

دشبکې ټوپولوژي ،دشبکې دعناصرو(links ،Nodes اونورو) دسنبالښت اونقشه کښلو څخه عبارت دی  په ځانګړې توګه دفزیکي(رښتینیو)او منطقي (مجازي)نوډونو ترمنځ  یوله بل سره نښلیدل

(Nodes Interconnection) دسنبالښت او نقشه کښلو چارې تر مطالعې لاندې نیسي.

سیمیز جال (LAN ) دشبکې یو له هغو نمونو څخه دی چې دواړه فزیکي اومنطقي ټوپولوژیانې پکې څرګندې اودنندارې وړ دي. په یوه شبکه کې کیدای شي یو Node له یوه یا څو نورو نوډونو سره یو اویا څو  لینکونه(links ) ولري پس دغه لینکونه اونوډونه  دهندسي څیرو اویا ګ� �افونو په بڼه سنبالول او ترتیبول دشبکې دفزیکي ټوپولوژې  په نوم پيژنو همداډول دنوډونو ترمنځ دخبرتوکیو دلیږد رالیږد  دجریان  نقشه کښل دمنطقي ټوپو� �وژي  په نوم پیژندل کیږي. اړینه ده چې په پام کې ونیسو چې کیدای شي په ځینو ځانګړیو شبکو کې فزیکې اومنطقي ټوپولوژیانې  سره یو شان وي اوداهم شونې ده چې له یو بل سره دې توپیر ول� �ي.

دراز راز شبکو ټوپولوژیانې  دنوموړو � �بکو دنوډونو تر منځ دفزیکې اومنطقي نښلیدنو دConfiguration دنقشه کښلو او ګرافونو په  مټ څرګندیږي. له همدې امله له تخنیکې پلوه دشبکې ټوپولوژي  دګراف تیوري یوه برخه بلل کیږي. په دوو شبکو کې کیدای شي چې ټوپولوژیانې یو � �ان وي په داسې حال کې چې دنوموړو شبکو دنوډونو ترمنځ واټن،فزیکې یو له بل سره نښلیدنه

(Physical Interconnections) ،دخبر توکیو دلیږد � �الیږد میچ اودسیګنالونو بڼې کیدای شي یوله بله سره  توپیر ولري

دټوپولوژیانو لومړني ډولونه :

دشبکې دعناصرود سنبالښت اونق� �ه کښلو سره دلومړنیو ټوپولوژیانو خبره راپورته کیږي دکومو � �ه یو ځای کیدو څخه چې کیدای شی پیچلې ټوپولوژیانې رامنځ ته شي.(دورګه ټوپولوژیانې).دلومړنیو ټوپالوژیانو له ډلې څخه ډیرې مشهورې یې په دالاندې ډول دي:

• Bus
• Star
• Ring
• Mesh
• برخه برخه نښلول شوی Mesh (Partially Connected Mesh/ simply mesh )
• بشپړ نښلول شوی Mesh (Fully Connected Mesh/simply fully  connected )

• Tree
• Hybrid

دشبکې دټوپولوژیانو ډل بندي :

دشبکې ټوپولو ژیانې په دریولومړنیو کتګوریو ویشل کیږي:

§         فزیکي ټوپو� �وژیانې (Physical Topologies )

§         سګنال ټوپولوژیانې (Signals Topologies )

§         منطقي ټوپولوژیانې (Logical Topologies )

 که څه هم دسګنال ټوپولوژي او م نطقي ټوپولوژي ترمنځ ډیر لږ توپیر شته مګر دغه توپیر نه شي کولای دادواړه ټوپولوژیانې یوله بله سره جلا کړي ،ډیر ځله خو دسګنال ټوپولوژی او منطقي ټوپولوژی  اصطلاح یو دبل لپاره کاریږ ي

فزیکي ټوپولوژیانې :

په شبکه کې دنوډونو نقشه کښل اوددوی ترمنځ فزیکې نښلول لکه دمزیواودشبکې دنورو توکیو په مټ دفزیکي ټوپولوژي  په نامه یادېږي . خوله دې څخه تیریږو مونږ دشبکې دلومړنیو ټوپولوژیو برخه تر څیړنې لاندې نیسو ځکه دابرخه به ګټوره وي اوتاسو ورسره په عملي ډګر کې لاس اوګریوان کیږی .

۱-Bus : په دغه ټوپولوژي کې یو عمومي غټ مزی کاریږي چې دواړه سرونه یې بندوي (Terminated ) داغټ مزی دشبکې دملادتیر په نامه یادیږي اوټول کمپیوټرونه نیغ په نیغه له دغه مزي سره نښلول کیږي .

دیادونې وړده چې دلته هر کمپیوټر خپل خبر توکې همدغه غټ مزي ته رالیږي اوټول کمپیوټرونه ورته غوږ اوسترګې کیږي هغه کمپیوټر چې خبر توکې ورلیږل شوي خپل خبر توکې له عمومې مزي څخه اخلي .پس په دغه ډول شبکه کې په عین وخت کې یوازې یو کمپیوټر یا بل توکی کولی شي خپل خبر توکې ولیږي اوتر ګوتوکړي کله چې دنوموړي کار سرته و� �سید بیا بل اوورپسې بل اودالړی په دې ډول دوام کوي .په دې ډول ټوپولوژي کې دعمومې مزې سر دیوې وسیلې په مټ بندیږې چې دTerminator په نوم یادیږي اودادخبرتوکیو له خپراوي اوو� �کیدوڅخه مخنیوی کوي

۲-Star  :  لکه یې چې له نوم څخه ښکاره  ده په دغه ټوپولوژي کې کمپیوټرونه اونور وسایل له یوه مرکزي توکې سره نښلول کیږي چې دستوري بڼه ځانته غوره کوي . ځینې خلک دغه ټوپولوژي دیوه وټ له امله چې لري یې نه خوښوي اوهغه داچې لکه مخکې موچې وویل ټول توکې له یوه مرکزي توکې سره چې دHub یا Switch په نامه یادیږي نښتي وي اوس که دغه هب یا سویچ له کاره وغو� �زي ،ټوله شبکه له کاره لویږي اوکارنه کوي .

په دې ډول شبکه کې خبر توکي مخکې له دې چې خپل ځای ته و� �سیږي لومړی باید له هغه توکې څخه چې ټول کمپیوټرونه پورې نښتي دي لکه هب ، سویچ ،رواټر اونورتیر شي اوبیا به خپل ځای ته رسیږي .

۳- Ring : ددغې ټوپولوژي له لارې کولای شو کمپیوټرونه اونورتوکې دمزیو دیوې کړی  له لارې سره ونښلوو. دBus ټوپولوژي په څیر دلته دمزیو ددواړو سرونوبندولو (Termination ) ته اړتیا نه لیدل کیږي . په دغه ټوپولوژي کښې سیګنال یا خبر توکې دهمدغه یوه مزې څخه چې کمپیوټرونه یې دکړۍ په څیر سره نښلولي تیریږي اوهمداراز ددغې کړی په ترڅ کې چې کوم کمپیوټرونه شتون لري له هغو څخه هم تیریږي تر څو خپل دپام وړ کمپیوټر ته ورسيږي . په دغه ټوپولوژې کې دیوه کمپیوټر ناکاره کیدل دټولې کړی دناکاره کیدلو لامل هم کیدای شي .

په دغه ډول ټوپولوژې کې کمپیوټرونه خبرتوکې(Data ) یوله بل سره لاس په لاس کوي تر څو دپام وړ کمپیوټر ته ورسیږي.
۴- Mesh : په دغه ډول ټوپولوژي کښې هر دوه کمپیوټره دجلا،جلا مزي په مټ سره نښتي وي  په دې � �ول ټوپولوژي کښې که کوم کمپیوټر یا Node ناکاره شي نوره شبکه خپل کار ترسره کولای شي .دیادونې وړده چې داټوپولوژي اوس مهال په بې مزیو شبکو کې ډیره کاریږي .دغه ټوپولوژي ددې له امله چې لګښت پرې ډیر کیږي په هر ځای کښې نه کارول کیږي .

داټوپولوژي دوه ډولونه لري :

۱- Fully-connected Messh

۲-Partial-connected Mesh

په لومړي ډول کښې به خامخا یوکمپیوټر له بل کمپيوټر یا وسیلې سره دجلامزي په مټ نښلول شوي وي اونیغ په نیغ به یوله بل سره اړیکه ټینګوي .مګر په دوهم ډول کښې ځینې کمپیوټرونه له ټولونوروکمپیوټرونو سره نښلول شوي اوځینې نوربیا یواځې له هغو کمپیوټرونه یا وسیلو سره نښلول شوي وي چې ډیر کار ورسره لري یا ترټولو ډیر خبرتوکې سره لیږدوي رالیږدوي .

                                                                     په سپیڅلې کلیواله م ینه