پښتني قبيلي و پيژنئ! ٣٤ مه بر خه ( توخي)

تو خي د غلجيو پښتنو په ټو لنيز ګروپ کې يوه مشهوره قبيله ده٠ د پښتني رواياتو او شجرو پر بنسټ تو خی د هو تک بابا(٦٦١-٧٤٠ هجري قمري) ورور، دبارو زوی، د تو لر لمسی او دغلجي کړ وسی دی، چې دتو خي قبيله دده په نا مه مشهوره ده٠ (١)
د تو خو قبيلې د هو تکو تر عروج وړاندې د غلجيو پښتنو په ټو لنيز ګروپ کې لو مړ نی مقام او ځای در لود او سلطان ملخی تو خی چې د هند د مغو لي امپر اتور اورنګزيب عا لمګير(1068-1118هجري) معا صر و، د تو خو د قبيلې ډير مشهور مشر او سردار تير شوی دی ٠ (٢) نو م وړی د مير ويس خان بابا دمور نازو انا پلارو٠
 د تو خو سيمه د کند هار ولايت لمر خا ته ته په ٨٥ ميله وا ټن کې مو قعيت لري چې په کلات غلجا يي سره مشهوره ده او د تو خو صدر مقا م ګڼل کيږي٠ تو خي د تر نک د رود پر څنډو د پل سنګي نه نيولې تر شيباره پورې استو ګنه لري ٠(٣)
مشهور انګرېز مؤرخ مو نټ سټوارټ الفنسټن په خپل کتاب(An Account of The kingdom of Caubul) کې چې د افغا نستان د علو مو اکا ډمۍ د پښتو څيړ نو د نړ يوال مر کز له خوا د کابل سلطنت دبيان تر عنوان لاندې په پښتو ژبه تر جمه شوی دی، په هغه و خت کې د تو خو دقبيلي شمير ١٢ زره کو رنۍ ښو دلي دي،په دا سي حال کې چې دحيات افغاني د تا ريخ ليکوال ډپټي محمد حيات خان ١٤٤ کلونه وړاندې د تو خو شمير ١٥ زره کو رنۍ ښو دلي دي٠
د زابل ولايت دار غنداب د وادۍ په شمالي بر خه کې چې د هزاره ګا نو د سيمې تر څنګ پر ته ده او هم د ميزان سيم ه د تو خو په ولکه کې ده٠ همداراز يو شمير تو خي د ناوې د وادۍ په جنو بي او ښکتنۍ بر خه کې استو ګنه لري ،پاتي يې په شيبار، هلتاغ،ار غنداب، باغر،دای چو پان،جلدک، کاکړ، نو بهار،کلات، شاه جوی، شملزي او شينکي کې ميشته دي٠

د تو خو د قبيلې ښا خو نه :
د تو خو قبيله په لا ند نيو ښا خو نو ويشلې شوې ده: ر همند،ايوبزي،حسن زي، رستم خيل، پو پل خيل،مغدود خيل،يو نس خيل،با ټا خيل، بسو خيل،باميو خيل، اکازي، محمد زي، شملزي،جلالزي،با بکر زي، ميرا نزي، جعفر زي، پيروزي، پير خيل، کشيا ڼي،نتوزي، مو سی خيل،حسن خيل، عا شو زي، سوري زي،سيد خيل، عر اقي،برانخيل، خو يداد خيل،نظر خيل، شکي خيل، ما مي خيل، عليشير زي، انه زي، مټه خانخيل،کا لو خيل،فقير زي، ببري، مو سی زي،شاه حسن خيل،سيکاک،ادم زي، هو تکزي، اقر بي زي، پيرکزي،عيسی زي، بر هان خيل، پا تو زي، کر مو نخيل، پيروي خيل، حسن خيل، خان خيل، بارکزي، عمر خيل، الي زي ، مين خيل، مغلزي، نو ر الد ين زي، هوازي، ختي زي،فيروز خيل، د عوت خيل، بهرام خيل،سيان زي،ناز خيل،بهلول خيل او نا جو خيل

په بيلا بيلو ولا يتو نو کې ددوی د استو ګنې سيمې او شمير په لا ندې ډول دی :

الف- دزابل په ولايت کې :
١- ددغه ولايت په مر کز کې        ٢٠ زر ه تنه
٢- د شاه جوی په و لسوالۍ کې   ٣٠ تنه
٣-د ار غنداب په ولسوالۍ کې � �٢ زره تنه
٤-د شينکۍ په ولسوالۍ کې   ٦ نيم زره تنه
٥-د شملز يو په و لسوالۍ کې ٣٢ زره تنه
٦- د ميزان په و لسوالۍ کې  ٥٠٠٠ زره تنه

ب-د کندهار په ولا يت کې :
١- د کند هار ولايت په مر کز کې     ١١ زره تنه
٢-د شاه ولي کو ټ په ولسو الۍ کې  ٧ زره تنه
٣-د ار غنداب په ولسوالۍ کې ٥٠٠٠ زره تنه

ج- د ارز ګان په و لايت کې:
په دغه و لايت کې هم ډير شمير تو خي استو ګنه لري، خو د شمير په اړوند مې کو م معلو مات ر لا سه نه کړل٠

د- د نيمروز په ولايت کې:
ددغه ولايت د کنګ په ولسوالۍ کې کې هم يو شمير تو خي استو ګنه لري چې شمير يې د ٣٠٠٠ زره تنو په شا او خوا کې ښو دل  شوي دي٠
 د هرات ولايت په بيلا بيلو ولسواليو کې هم يو  شمير تو خي استو ګنه لري٠
 د حيات افغاني د مؤ لف په قول د تو خو يوه محله د کابل په ده افغا نا نو کې هم شته٠
د امير عبد الر حمن خان د واکمنۍ په وخت کې تو خو ډيره شديده ضر به وليده او يو شمير يې دخپلې سېمې نه د افغا نستان نورو بر خو ته تبعيد شول.٠
تو خو دتا ريخ په او ږدو کې د ښکيلاکګرو ځو اکو نو پر خلاف له ويا ړه ډکې مبا رزې کړي دي٠ د مغو لي تيري کوونکو، صفوي ير غلګرو، انګر يزي ښکيلاکګرو او روسي ناتار پر خلاف ددوی د وياړه ډکې مبا رزې ز مو ږ د هيواد د تا ريخ ځلانده با بو نه دي چې موږ پرې وياړو٠

د تو خو د قبيلې نو ميالي :

١- سلطان ملخی تو خی :
سلطان ملخی تو خی د هند دمغولي واکمن عالمګير  اورنګزيب( ١٠٦٨-١١١٨ هجري) معا صر و٠ نو موړی د مير ويس خان هو تکي د مور نازو انا پلار و٠ ده ته د غلزيو د قبيلې مشري ور په غاړه وه ٠ ده د جلدک په حدودو کې د ګرم اب وادي او ځمکي د ابد الي قبا يلو د مشر خداداد سلطان سره د غلز يو او ابد اليو تر مينځ پو له وټا کله او نو موړې ځم کې يې ددواړو اړ خو نو تر مينځ وويشلي چې تر او سه هم دغه ويش معتبر دی٠ سلطان ملخی تو خی په هغه جګړې کې چې د انځر ګي او سر خ سنګ تر مينځ وشوه ووژل شو او دده تر مړ ينې ورو سته دده زوی حاجي عادل او د هغه زوی بايي خان د قبيلې م شري کو له او پر کلات او ملحقا تو يې واک ټينګ و٠ دوی دکلات او چغتران په کلاوو کې چې د تر نک پر غا ړه ول او سيدل ، چې ور وسته با ئي خان هم ووژل شو٠ تر هغه وروسته د علي خان زوی شاه عالم خان چې دسلطان ملخی وراره و او د هغه زوی خو شال خان هم تر يوې مودې پورې دتو خيو دقبيلې مشري کوله، چې ددې کو رنۍ ور وستي کسان اشرف خان او الهيار خان دي چې د خو شال خان زامن ول چې اشرف خان د لوی احمد شا ه بابا له خوا د کلات نه د غز ني تر سيمو پورې حکمران ټا کل � �وی و او پر هند با ندې د بريد پر وخت هم د احمد شا ه با با ملګری  و٠ د تيمور شاه په وخت کې د اشرف خان زوی امو خان د غلجيو حکمران و٠

٢- ملا باز تو خی:
د پټې خز انې د مؤلف محمد هو تک په قول ملا باز تو خی د اتغر د سيمې او سيد ونکی و چې د غه سيمه د زابل ولايت دمر کز کلات جنوب ختيزې بر خې ته پر ته ده٠ نو موړی په شعر کې استادو او غزلې او ربا عۍ لري٠ محمد هو تک نو موړی خپل همراز بللی دی٠ نو موړې خپلې زده کړې په هند وستان کې کړې وې او په فقه، منطق او حکمت کې تکړه و او خپلو شا ګر دانو ته به يې در سو نه ورکول٠

٣-نور محمد غلجی :
 دی په اصل کې غ� �جی او په غلجيوکې تو خی و٠ پلار يې ملا يار محمد نو ميده٠ د پټې خزانې د مؤ لف په قول  دی په عمر پوخ او اتيا ک� �ن و او په پنجو ايي کې او سيد٠ د مير ويس نيکه مير منې او کو چنيانو ته يې ديني تد رېس کاوه٠ دی شا عر هم و او د نا فع المسلمين په نا مه يې يو کتاب هم کښلی و چې شر عي احکام پکې بيان شوي وو او دفقه او اخلا قو د معتبرو کتا بو نو نه ګڼل کيده٠ ده په پنجوايي کې خپلو شا ګر دانو ته مشکات شر يف،بخاري شر يف،هدايه، کنز، طر يقه محمد يه او نور کتا بو نه تد ريس کول٠ دده د شعر يوه نمو نه چې مخمس دی په دې ډول ده :

 نه مؤ من ژوندی په دين يې زما يا� �ه           نه فر ېاد ژړا کوه په څو کو کاره
استغفار تو به کوه د ځا د پا� �ه                      ته هم ځان سا ته پناه غواړه له نا� �ه
                         بيداري کړه په سهار کې زما دلداره

٤-نازو انا :
نازو انا د مير ويس نيکه مور او دسلطان ملخی تو خي لوروه چې په ١٠٦١ هجري کال په تازي نو مي ځای کې زيږ يدلې ده٠ پلار يې سلطان ملخی تو خی په هغه وخت کې دغزني تر جلد که د غلز يو دقبيلو مشرو٠ نازو انا په کو چنيوالي کې دعلم او پو هي سره مينه در لوده٠ نازو انا په کو چنيوالي د پښتنو مير منو او عالمانو نه لو ست زده کړ٠ کله يې چې پلار د سور غره په جګړه کې ومړ او ورور يې عادل خان د خپل پلار دانتقام له پاره جنګ ته روان شو، نو نازو توره تر ملا وتړله او د نورو جنګياليو سره يې د کور او کلا سا تنه کو له٠ نازو انا ډيره ميلمه پاله پښتنه وه او هر کله به چې د مسا پرو قا فلې دوی سيمې ته راغلې نو ددوی د ډوډۍ بندو بست به يې کاوه او چا به چې کالي نه در لودل کالي او جا مي به يې ور کولې٠ نازو انا د ښالم خان هوتک ميرمن وه چې نو موړی د کرم خان زوی و٠ نازو ا نا  څلور ز امن درلودل چې عبارت و له حاجي مير خانه( مير ويس نيکه) ، عبد العزيز خان،يحيي خان او عبد القادر خان٠ نازو انا عابده او صا لحه مير من وه او ټول عمر يې خپلو او لا دونو ته په او داسه شيدې ورکړې٠ هغه وخت چې مير ويس نيکه و زيږيد نو يوه شپه د پښتنو ستر ستانه بيټ نيکه يې په خوب کې وليد چې ورته وايې :                 ; دا زوی ښه تر بيت کا، چې لوی شي ستر کا رونه به وکا او په حج د بيتالله به مشرف شي  او له نسله به يې پيدا شي پا دشا هان چې دين به رو ښان کا "
په رښتيا هم  چې نازو انا داسي زوی ور وزه چې دښمنان د وطن يې ورک کړل او دده له نسله واکمنان پيدا شول چې پر اصفهان با ندې يې واکمني کوله٠ نازو انا شا عره او دديوان خا ونده وه٠ ديوان يې دوه زره بيتو نه در لودل٠ دنازو انا دشعر بيلګه په لاندې  ډول ده :

 سحرګه وه ،دنر ګس ليمه لا نده                      څاڅکی څا څکی يې له ستر ګو څڅ يده
ما ويل څه دي ښکله ګله ولې ژاړې؟                ده ويل ژوند مې دی يوه خوله خنديده
 همداراز د تو خيو نور نو ميالي چې دهيواد او دملي نو اميسو په  سا تنه کې يې سر ښندنې کړي دي نو مو نه يې دادي: شهاب الدين خان تو خی، عبد الر حمن خان ،سلطا نمحمد خان،دو ست محمد خان،صمد خان،ګل م حمد خان، مير علم خان،مهتر مو سی خان،، عز يز خان،محمد شر يف خان او نور٠٠

پايليکونه :
١- پټه خزانه، م حمد هوتک بن داؤد،٩ مخ،د ١٣٣٩ کال چا پ، کا بل٠
٢-تاريخ حيات افغاني، ٢٨٥ مخ، دپيښور چاپ،١٣٨٦ کال٠
٣-هو تکي ها، عبد الرؤف بينوا، ٥-٦ مخونه،کابل ١٣٣٥ کال٠
٤-شير رحمن دوړ، معلومات مختصر درباره اقوام وقبايل و� �ايات سر حدي کشور،٨٨ مخ ،کابل ٠
٥-مونټ سټوارټ  الفنسټن، دکابل سلطنت بيان،١٢٤-١٢٥ مخونه، دکا بل چاپ٠

( نوربيا)                                &nb sp;