د ګراسيمووا د زوكړي د ۸۰ كلني جشن

هغی د خپل عمر ۵۶ كاله افغاني ادبياتو ته ځانګړي كړي دي

د روسيې په فدراسيون كې د افغاني ادبياتو د څيړونكو او افغان پوهانو په منځ كې ميرمن «ګراسيمووا» هغه وتلي او نامتو نوم دي، چې د ۲۰۰۵ كال د اګست په ۱۳مه نيټه يې د زوكړي د ۸۰ كلني جشن لمانځل كيږي.

دوكتور«الفتينا سرګييفنا ګراسيمووا» د ۱۹۲۵ كال د اګست په ۱۳ نيټه، - هغه وخت چې د هغي پلار د خپلي كورنۍ سره يو ځاي د ځمكو د اصلاحاتو لپاره د ازبكستان د انديجان ښار ته په رسمي ډول ليږل شوي وه- د انديجان په ښار كې زيږيدلي ده. له دي پرته، د هغي كورنۍ ټول عمر په مسكو كې تير كړي دي، او اوس هم د مسكو په ښار كې په يوه كوچني اپارتمان كې ژوند كوي. د هغي پلار، كله چې په ۱۹۴۸ كال كې د رسمي دندي د سر ته رسولو لپاره د تركمنستان د جمهوريت پلازميني (عشق آباد) ته لاړ، د يوي لويې زلزلي په غميزه كې له منځه ولاړ.
د ګراسمووا مور، د مسكو په ښار كې زيږيدلي او پلار يې د (بلشوي ګوركې) د ولايت د (تيورڅكې) په كلي كې چې له مسكو نه ۳۰۰ كيلو متره لري په شمال كې پروت دي، زيږيدلي و.
دوكتور ګراسيمووا، د خپل ۸۰ كلن ژوند، ۵۶ كاله د افغاني ادبياتو، په تيره بيا د پښتو او پښتنو د تاريخ او ادبياتو د بيلا بيلو اړخونو څيړنې او راسپړني ته ځانګړي كړي دي. هغي افغانستان ته د خپلو رسمي سفرونو په ترڅ كې د پښتنو په حجرو، ديرو او كيږديو كې د پښتنو د سترو اديبانو، ليكوالو، شاعرانو او عامو خلكو سره په يو دسترخوان خوړل څښل كړي او د هغوي سره يې يو ځاي شپي او ورځي تيري كړي دي.
ميرمن ګراسيمووا، د لومړنيو زدكړو له پاي ته رسولو وروسته، د روسيې د پلازميني د مسكو د ښار د خيتځ پيژندنې په انستيتوت كې –هغه وخت چې نړۍ د دويمي نړيوالي جګړې د اور په لمبو كې سوزيدله- په ۱۹۴۴ كال كې په زده كړو پيل وكړ. د خپل ديپلوم د دفاع لپاره يې زموږ د هيواد د نامتو اديب، ليكوال، شاعر، سياستوال او ټولنيز شخصيت، عبدالرؤف بينوا، په (پريشانه افكار)و يې تيزس وليكه، او په همدغه برخه كې يې په ۱۹۴۹ كال كې ديپلوم تر لاسه كړ.
ګراسيمووا، د لوړو زدكړو له پاي ته رسولو وروسته، د روسيې د علومو اكاډمي د ختيځ پيژندني په انستيتوت كې په كار وګمارل شوه او همدلته يې ټول عمر –تراوسه پوري- كار كړي دي. هغې په ۱۹۶۷ كال كې د (افغانستان د اوسنيو پښتو ادبياتو د ودي لاري) تر سرليك لاندي د خپلي دوكتورا د تيزس څخه دفاع وكړه. او په دي ډول، هغې د پښتو ادبياتو ته د خدمت په لاره كې دوكتورا هم تر لاسه كړه.

د ميرمن ګراسيمووا، آثار:

۱. د افغانستان ملي ژبه او ادبيات:
په دي اثر كې چې ميرمن ګراسيمووا او استاد (مارتيروس اسلانوف) په ګډه ليكلي دي، استاد (اسلانوف) د پښتو ژبي برخه او ګراسيمووا د پښتو ادبياتو برخه ليكلي او په ۱۳۴۷هـ ش. كال په كابل كې چاپ او خپور شوي دي.

۲. د افغانستان په اوسنيو ادبياتو كې ټولنيز موضوعات:
دا اثر په ۱۹۶۱كال كې په مسكو كې چاپ او خپور شوي دي.

۳. د افغانستان ادبيات:
دا اثر هم د پښتو ژبي د يو بل نامتو ليكوال، ښاغلي (ګيوركي ګيرس) سره يو ځاي ليكل شوي، او په ۱۹۶۳ كال كې په مسكو كې چاپ او خپور شوي دي.

۴. د افغانستان پښتو ادبيات:
دا اثر په مسكو كې په ۱۹۸۶ كال كې چاپ او خپور شوي دي.

۵. د افغانستان ادبيات:
دا اثر چې يو معلوماتي اثر دي، د يو شمير نورو ليكوالو سره په ګډ زيار او هاند ليكل شوي او په ۲۰۰۰ كال كې په مسكو چاپ او خپور شوي دي.

۶. خاور و باختر:
دا اثر هم د روسيې د خيتځ پيژندني د انستيتوت د يو شمير پوهانو په ګډ زيار او هاند ليكل شوي او د همدغه سرليك لاندي، زموږ د هيواد نامتو ژباړونكې، ښاغلي عزيز آريانفر، په دري ژبه ژباړلي او په ۲۰۰۰ كال كې په پيښور كې د ميوند د نشراتي موسسي له خوا د ۱۰۰۰ ټوكو په شمير له چاپه راوتلي دي.
په دي اثر كې د ميرمن ګراسيمووا ليكنه (د روس د كلاسيكو اثارو څرك د افغانستان په ادبياتو كې) تر سرليك لاندي موضوع ته ځانګړي شوي ده.

۶. د شرق د ميرمنو رول په ادبياتو او ټولنه كې:
په دي اثر كې چې د افغانستان، الجزاير، اردن، مصر، عراق، لبنان، هند او تريناداد (څرنګه چې د دي كوچنې هيواد - تريناداد- اوسيدونكې ټول هنديان دي، نو ځكه په دي اثر كې هغي ته هم ځاي وركړي شوي دي). د دغو هيوادونو د ميرمنو رول په ادبياتو او ټولنه كې څيړل شوي دي. د ميرمن ګرسيموووا، ليكنه په دي اثر كې د افغانستان د ميرمنو رول ته ځانګړي شوي ده.

۷. د روسيې لوي دايرۀ المعارف:
په دي لوي دايرۀ المعارف كې (د افغانستان كلاسيك او اوسني ادبيات) تر سر ليك لاندي يوه برخه هم ځانګړي شوي ده، چې دا برخه ميرمن ګراسيمووا بشپړه كړي او په هغې كې د افغانستان يو شمير كلاسيك او اوسني شاعران او ليكوالان او د هغوي آثار لوستونكو ته ورپيژني. په دي لوي دايرۀ المعارف باندي لا كار روان دي او تر اوسه پوري بشپړ شوي نه دي.

برسيره پر پورته يادو شوو آثارو، ميرمن ګراسيمووا، له سلو نه زياتي عملي او څيړنيزي مقالي ليكلي دي او د پښتو ژبي يو شمير اشعار او نثرونه يې روسي ژبي ته ژباړلي چې د روسيې په مطبوعاتو او آثارو كې خپاره شوي دي. له همدغو آثارو څخه، وروسته بيا د نورو ژبو ليكوالو هم ګټه اخيستي او هغه يې نورو ژبو ته ژباړلي دي.
د يادوني وړ ده، چې ګراسيمووا په خپلو ليكنو كې د افغانستان د يو شمير مشهورو ادبي شخصيتونو لكه: عبدالروف بينوا، ګل پاچا الفت، قيام الدين خادم، نور محمد تره كې، محمد دين ژواك، غلام غوث خيبري، ابراهيم عطايې، امين افغانپور، كبرا مظهري او يو شمير نورو آثار تر څيړني او كره كتني لاندي نيولې او په دي ډول يې هغه د روسيې نورو پوهانو او ليكوالو ته ور پژندلي دي.

سفرونه:
دوكتور ګراسيموو، په خپل ژوند كې څو ځله افغانستان ته رسمي سفرونه هم كړي دي. هغې لومړي ځل، په ۱۹۵۸ كال كې افغانستان ته رسمي سفر وكړ، او هلته ته يې څو كاله د پښتو ژبي د ژباړونكې په توګه كار كاوه. وروسته بيا هغي افغانستان ته د خپلو بيلا بيلو سفرونو په ترڅ كې د هيواد د پلازميني (كابل) سر بيره يې د جلال آباد، غزنې، كندهار، هرات، مزار شريف او كندز ښارونو ته هم سفرونه كړي او هلته يې د افغانستان د مشهورو پوهانو، اديبانو، ليكوالو، شاعرانو او فرهنګي شخصيتونو سره ليدني كتني كړي دي. په مسكو او كابل كې يې د افغانستان د سلو تنو نه د زياتو د پښتو او دري ژبو د ليكوالو، شاعرانو، او فرهنګي شخصيتونو سره مخامخ ليدني كتني كړي او هغوي ټول پيژني او اوس يې هم په ياد دي. وروستي ځل، هغې افغانستان ته په ۱۹۸۷ كال سفر كړي دي. له هغه وخت نه بيا تر اوسه پوري، په افغانستان كې د خونړيو حالاتو له كبله يې بل سفر نه دي كړي. خو هغه د افغانستان په ډيري اوږدي غميزي ډيره خواشيني او غمجنه ده. هغه د افغانستان او د افغانستان د پوهانو، ليكوالو، شاعرانو او فرهنګي شخصيتونو سره بي ساري او بي پايه مينه لري.
زه چې د ۱۹۶۹ كال په وروستيو مياشتو كې مسكو ته راغلم، وروسته بيا د ۱۹۹۷كال په لومړي مياشتو كې د ليمي مجلي د څو تنو نورو ملګرو سره يو ځاي په مسكو كې د هغي كور ته، د هغي د ليدلو لپاره لاړم، نو له روغبړ او ستړي مشي نه وروسته يې سمدستي د افغانستان د حالاتو او په افغانستان كې د نورو پاتې پوهانو او ليكوالو پوښتنه په ډيره تلوسه وكړه. هغې، زه هم په نامه پيژندلم، خو پخوا مو هيڅ كله سره ليدلي نه و. له دغي ليدني كتني وروسته يې هميشه د ليمي مجلي لپاره ډير ګټوري عملي او څيړنيزي مقالي ليكلي چې د ليمې مجلي د بيلا بيلو ګڼو مخونو ور باندي ښكلي شوي دي. وروستي مقاله يې (په روسيه كې د افغانې ادبياتو څيړنه) تر سر ليك لاندي د ليمي مجلي لپاره په ۲۰۰۰ كال كې په روسي ژبه وليكله. له بده مرغه، (ليمه) د ډيرو سختو مالي ستونز له كبله نوره خپره نه شوه او نوموړي مقاله، د ښاغلي دوكتور شيرحسن حسن له خوا وژباړل شوه، چې په دي وروستيو وختونو كې د (الفت) په ښكلي او درني مجله كې چې د ښاغلي اسدالله دانش په مشري په پيښور د دانش خپرندوي ټولني له خوا خپريږي، چاپ او خپره شوه. د الفت د مجلي دغه ګڼه، همدا اوس د انتر نيت له لاري د (ټول افغان) په سايټ كې پر ليكه ده او لوستونكې كولاي شي، هغه وګوري. خو، د (ټول افغان) په سايټ د دغي با ارزښته مقالي سره د ميرمن ګراسيمووا او همدارنګه د ژباړونكې، ښاغلي دوكتور شيرحسن حسن، نوم نه ليدل كيږي. هيله ده، چې سهواُ له ياده وتلي وي.
د ميرمن ګراسيمووا سره له لومړني ليدني كتني وروسته، كله كله د هغي تپوس ته، يا د هغي كور ته ورځم او يا خو د ټلفون له لاري د هغي احوال اخلم. په دغو ليدنو كتنو كې هغه هر ځل لومړي د افغانستان د حالاتو او د افغانستان د ادبي او فرهنګي وتلو شخصيتونه د ژوند او كار په هكله تپوس كوي. كله كله خو د ډيرو شخصيتونو له احوال نه هغه پوره خبره وي او زه بيا د هغي له لاري خبر شم.
د دي ليكني په پاي كې دا خبره ضروري ګڼم چې په اوسنې وخت كې په روسيه كې يوازي دري تنه افغان پوهان ژوندي دي، چې نومونه يې دا دي:
۱. پروفيسور دوكتور كنستانتين الكساندروويچ ليبيديف،
۲. دوكتور الفتينا سرګييفنا ګراسيمووا،
۳.ايرينايوريفنا نووګورودوا،
۴. ميخايل پيليوين، چې د (سانكت پيتربورګ) په ښار كې (د سانكت پيتر بورګ د ختيځو ژبو انستيتوت) په اداره كې كار كوي. د ميخايل پيليوين د ژوند او نورو علمي آثارو په اړه سمدستي نور معلومات نشته. يوازي دومره معلومات شته، چې هغه د (خوشحال خان خټك، د افغاني ملي شعر پيل) تر سرليك لاندي په روسي ژبه يو كتاب كښلي دي، چې ټول مخونه يې ۲۸۵ دي. دا كتاب په (سانكت پيتر بورګ) كې د ختيځو ژبو د انستيتوت له خوا په ۲۰۰۱ كال كې چاپ او خپور شوي دي. په دغه انستيتوت كې يو بل افغان پوه، استاد ولاديمير كوشيف هم كار كاوه، چې د ليمي د مجلي سره يې هم قلمي همكاري كوله. خو له بده مرغه، نژدي دوه كاله پخوا، هغه هم د ور پيښي شوي ناروغي له كبله، له دي فاني دنيا څخه سترګې د ابد لپاره پټي كړي.
دوكتور ميرمن الفتينا سرګييفنا ګراسيمووا، نن د خپل ژوند د زوكړي د ۸۰ كلني جشن په داسي شرايطو كې لمانځي، چې له يو خوا د هغي په خپل هيواد كې شرايط او له بلي خوا زموږ په هيواد كې حالات داسي دي، چې هغه بايد د دغو دوو هيوادونو د شرايطو او حالاتو په سيوري كې په ډير ساده ډول د خپلې كورنۍ د غړو او څو تنو نورو همكارانو او دوستانو په منځ كې ولمانځې. خو زه باور لرم، افغانان به هيڅ كله هم افغانې ادبياتو او فرهنګ ته د هغي خدمتونه او همدارنګه د افغانانو او د افغانانو د هيواد سره د هغي بي پايه مينه، هيره نه كړي.
په داسي حال كې چې خپله ليكنه همدلته را لنډوم، ميرمن ګراسيمووا ته د روغ صحت او اوږده عمر هيله مند يم او د هغي د زوكړي د ۸۰ كلنۍ جشن دي هغي ته او ټولو افغانانو ته مبارك وي.

عارف خزان
روسيه- مسكو
۲۰۰۵كال د اګست ۱۳