روح څه شی ده ؟(روح د اسلام له باوره)۹

په اسلامی  او دینی کتابونو  کې  روح:
 اسلامی علما وایي: روح د خدای (ج) پيغام دی.(منتهی الارب ) (آنندراج ) او (اقرب الموارد). 
جرجاني  وايي : روح له علم غیبه دی ،چې زړه ته  په ځانګړې ډول القاء شوی دی .
روح د د خدای فرمان او حکم دی .(منتهی الارب )، (آنندراج ) او (اقرب الموارد)
روح فقهاوته الهی امر دی، رحمت دی. (منتهی الارب ) او  (آنندراج)
 روح ملایکه ده په شکل د انسان  او تن د  ملایکې:(منتهی الارب ) او (آنندراج ).
روح هغه ملایکه  ده چې په یو کتار کې وي  اونورې ملایکې په بل کتار کې وي. (تهذیب عادل).
 روح د موسیقي له پردو یوه  پرده ده. (برهان قاطع).
روح د قرانکریم له ( ۳۲ )نومونو څخه یو نوم دی .(نفائس الفنون ).
 روح جبرییل دی.  (منتهی الارب) او (غیاث اللغات ).
روح ځان دی جمع یې  ارواح  او مونث ده. (آنندراج)
بو علی سینا وایي:( خدای خلک له درو شیانو څخه پیدا کړی دی یو تن چې هغه  ته بدن یا جسد وایي اوبل  ځان چې هغه روح بولي او درېیم روان چې هغه نفس بولي( رساله  نبض ابوعلی سینا)

درم سایه و روح دانایی است
درم گرد کن تا توانایی است
چو پیوستند عقل و نفس با هم
از ایشان زاد ارواح مجسم
په ځینو رسالو کې راغلی دي چې اور ته روح، باد ته عقل ، اوبو ته نفس او خاورو  ته جسم وایي. ( کشاف اصطلاحات)
روح یو لطیف بخاري جوهر  دی  چې د وینو د لارې د زړه  کینې  خوا ته  ځي ( غیاث اللغات)
طبیبان روح  د ماغزو هوا ته وايي ( ذخیره خوارمشاهی ).
تهانوي وایي : روح د طبیبانو په اصطلاح یو لطیف بخار دی چې په زړه کې  ځای لري او دانسان  د واک   ،حس او خوځښت لامل کیږی او ددې دو (روح او نفس) تر منځ زړه دی چې د کلیاتو او جزییاتو درکونکی دی خو حکما بیا زړه او  لومړی  روح یو شی ګڼي   او روح نفس ناطقه بولي( الفنون)
خلکو درې ډوله قوتونه  لری: طبیعي، حیواني او نفساني... او دې درو قوتونوته ارواح وایي  هغه ته نفس غضبیه هم وایي درېیمه یې روح نفسانیه  ده چې په دماغ کې ده او د عصابو په وسیله  ټول بدن ته ځي (ذخیره  خوارمشاهی)
صاحب کشاف په  ا صطلاحات الفنون کې لیکي:  د روح په هکله ډیر ډول ډول خبرې شته:
ځینې وایي : انساني روح  نفس ناطقه  او مجرده ده. ځینې وایي: هغه  لطیف جسمونه دی لکه  اوبه په سرو ګلونو کي. ځینې وایي: روح په زړه  کې هوایي شیان دی  .ځینې وایي: هغه مغز دی. ځينې وایي: روح حیات دی .ځینې وایي: روح د اور اجزا دي. ځينې وایي: هغه غریزې حرکات دي. ځينې روح نفس بولي. ځینې روح لطیف جسم بولې لکه غوړی او شیدی په بادامو او چارمغزو کې. ځینې روح روحانی نور بولي او ځیني روح د نفس لپاره  یوه  وسیله بولی.
 ځینې وايي :نفس یو چټل جسم  دی او روح په هغه کې لطیف جسم دی او عقل په هغه کې نوراني جوهر دی، ځینې وايي: نفس تود ه  روح ده چې د  حرکتونو او شهوتو نو لامل ګرځي .، ځينې  روح ښه نری وږمه بولې چی ژوند  پيدا کوی.
   نفس د خلکو د نظر ځای او زړه د خالق د نظر ځای دی«الاصل الصغار»
. هر نبی پينځه روح او هر مؤمن درې روحګانی لري«ابن منده » 
 دامام غزالی  په کتاب «مشکوةالانوار» کې  د روح ګانو مراتب پېنځه بیا ن شوي دي
 لومړی حساسه روح: چې محسوسات په پېنځو حسو حسوي دا لومړی اصل حیوانی  روح ده چې ان په تی رودونکو ماشومانو کې هم شته
دویم خیالي روح  : چې محسوسات  اخلي او هغه ساتي بیا هغه عقلی روح ته چې د هغه پورته ده سپاري  چې د اړتیا په مهال کار ترې اخلي  دا ډول روح په تي رودنکو ماشومانو کې نشته.
 که له کوشنی ماشومه کوم شی پټ شي هغه نه ژاړي هغه هیروي، چې ماشوم څه  لوی شی بیا یي شی  نه هیریږي د هغه پسې ژاړي او هغه غواړي
 ځکه د هغه شی شکل د هغه په فکر کې پاته کیږی، دا روح په ځینو حیواناتو کې هم لیدل کیږي خو ی پتنګ هغه نه لري بیابیا اور ته ورځي خو سپي یي لري
 درېیم  عقلی روح : دا هغه واک دی  چې له حس او خیال څخه  د هغه مانا  درکوي او دا یو ځانګړې انساني جوهر دی  چې په ماشومانو او حیواناتو کې نشته
 څلورم ذکری یا فکری روح : چې له عقلي شیانو څخه تالیفات کوی او له هغه څخه پایله اخلي که دوې پایلې تر لاسه شی د هغو تر منځ  تالیف کوی او تر لایتناهی پر مخ ځي
پنځم قدسی دنیوی روح: ده چې خاص د پیغمبرانو او اولیاو ده  چې هغوی په غیبي لوایحو ، د اخیرت په احکامو او آسماني    او ځمکني  شیانو پوهیږي،چې عقلي او فکري روح دې حد ته رسیدای نشي.
باید پوه شو هر شی چی حس کوي  هغه روح لري.
تهذیب الاحکام کې راغلي دي  چې حکما ګمان کوی چې ملایکې مجرد عقلي او آسماني دي او پيریان مجردی ارواحګانی دی چې په عنصریاتو تصرف لري او شیطان  دهغه د خیال قوه ده.
خو هر له دې یوکلي روح لري ،چې له  هغه ډیري روحګاني خپریږی .د الله امر ته نفس کلی وایي هر کایین روح لري چې د هغو امر منی چې طبایع تامه نومیږی
صاحب په  «الانسان الکامل »  کې لیکي   : وپوهیږه ! چې حس لري هغه الهی روح لري چی په هغه  ولاړ دی. او روح  مانا نسبت د هغه له صورت څخه دهغه لفظ ته ده او همداسې الهي روح دمخلوق روح لري چې د هغه صورت په هغه ولاړ دی او د روح  مانا نسبت د  هغه له  صورته د هغه  لفظ ته  ده او هم دمخلوق روح الهی روح لري چې په هغه ولاړ دی
کلیات ابی البقاء   کې راغلي دي: حیوانی روح لطیف جسم دی چې ځای یې په  زړه  کې دی او د رګو په وسیله ټول بدن ته ځي او  دانسانی روح په هکله  بیله خدای (ج) څوک نه پوهیږي.
روح لکه اوبه ځي  او الوځي، دیوالونه او ښارونه د هغه نه خنډ کیږي.
 د ځینومفسیرانوپه اندله روح څخه موخه د روان ژوند  دعامل په مانا راغلی دی( بررسی مقدماتی اصول روانشناسی اسلامی)
نوربیا