پښتني قبيلې وپيژنئ!١٠٨ برخه( ګګياڼي)

ګګياڼي له اره سړ بڼي پښتانه دي او په ښا خي خيلو ورګډيږي ٠ ويل کيږي چې دا قبيله د خپلې مور ګاګۍد نوم په وجه په ګګيا ڼيو سره مشهوره شوې ده٠ د پښتني عنعنوي او دوديزو روايتو نو پر بنسټ شيخا او مر جانې دوه زامن درلودل چې يو يې مند نو ميد چې او لاده يې يو سفزي او مندړ دي او دبل نوم يې مک و ٠مک يوه لور درلودله چې  ګاګۍ نو مېدله او دزير کي په نا مه يو تن ورسره واده کړی و چې دګاګۍ او لاده اوس دهغې د نامه له بله په ګګيا ڼيو سره مشهوره ده،خو د مک اولاده ډېره نه شوه او هغه هم په ګګيا ڼيو ورګډيږي٠(١)
د تاريخي مستندو رو ايتو نو پر بنسټ دګګيا ڼيو لو مړنی استو ګنځی دکند هار دار غستان په حدودو کې دغونډان او سره غره په  شا و خو اکې دغوړې مر غۍ سيمه وه٠ ګګيا ڼي دڅوار لسمې زيږ ديزې پيړۍ په پيل کې ديو سفز يو٠ مندړو او تر کلا ڼيو(تر کا ڼيو) سره يو ځای چې هغوی هم ښا خي خيل ول دتر ينو پښتنو دقبيلې د زور او فشار له کبله دخپلې سيمې پر يښودلو ته اړا يستل شول او له هغه خا يه لو مړی غز ني او ورو سته دکابل ور شو ګانو ته وليږ ديدل٠ په هغه وخت کې په کابل کې مغو لي واکمن مير زاالغ بيګ د کابل واکدارو٠
ميرزالغ بيګ په پيل کې په مجمو عي تو ګه دښا خي خيلو قبيلو سره ښه چلند کاوه، خو په پای کې يې ديو سفز يو او ګګيا ڼيو تر مينځ يې بې اتفاقي واچو له او ورو سته يې بيا  دګګيا ڼيو سره پو ځي مر سته وکړه او هم يې خپل پوځ ته امر وکړ چې د يو سفز يو په وړاندې د ګګيا ڼيوملګر توب وکړي٠ ميرزا الغ بيک په دې تو ګه غو ښتل چې پښتانه په خپلو مينځو کې سره وجنګوي او ددوی يو والی او پو ځي ځواک مات کړي٠ يوسفز يو هم د مير زا الغ بيګ او ګګيا ڼيو سره په جګړې لاس پورې کړ چې په پا يله کې مير زا الغ بيګ ماتې وخوړه ٠ په پا ی کې مير زا الغ بيګ بله چاره ونه ليدله اوڅو تنه سړي يې يو سفز يو ته ور وليږل او ددوی ملکان يې را وغو ښتل او دهغوی ډېر عزت او درناوی يې وکړ٠ يوسفزي د ميرزا الغ بيګ په دغه چل ول و غو لېدل او هره ورځ به يې له ده سره تګ راتګ کاوه ٠(٢)
ميرزا الغ بيګ چې ډېر زير ک سړی و دا ځل يې بله دوکه رامخته کړه٠ يوه ورځ يې ديو سفز يو دقبيلې اته سوه مشران او ملکان په  داسې حال کې  ميلمانه کړل چې ټول بې وسلې ول ٠ پرته له يوه تن نه چې محمود نو مېد او دمحمد زوی او ديو سفز يو دقبيلې دچغر زي د ښاخ نه و له ځانه سره په پټه يوه چاړه راوړې وه٠ د ميلمستيا په وخت کې محمود دميرزا الغ بيګ په بد نيتۍ و پو هيد او خپلو نورو ملګرو ته يې وويل که ستا سو خو ښه وي زه به ميرزاالغ بيګ ووژنم، خو نورو ملګرو يې دی له دې کاره منعه کړ او ورته يې وويل چې بايد دده دمالګې حق ادا کړي ،ښايي دی له موږ سره بدي ونکړي٠(٣)
ويل کيږي چې په دغه وخت کې دچنګا په نوم يو تن ګګياڼی چې ديو سفز يو سره يې سخته دښمني درلودله دکابل  مغولي واکمن ميرزا الغ بيګ ته داسلا او مشوره ورکړه چې په دومره ډېر شمېر ديو سفز يو مشران چې بې وسلې دي بيا په لاس نه شي درتلای بايد وخت غنيمت وګڼې او ټول ووژنې ٠ مير زا الغ بيګ هم د چنګا  دغه سلا او مشوره ومنله او ټول يو سفزي يې ونيول او ديوه تن ملک احمد نه پر ته چې هغه هم دنورو وژل شوو مشر انو او ملکانو په غو ښتنه بچ پا تې شو پاتې ټول ديو سفزيو مشران او ملکان يې ووژل او له تېغه يې تېر کړل٠
د يو سفزيوددغو اته سوه ملکانو او مشر انو تر وژل کېدو ورو سته يو سفزي، تر کلا ڼي او ګګياڼي دکابل له شا اوخوانه په ډېر بيوزلي حالت کې وشړل شول او دننګر هار خواته وکو چيدل٠
 هغه وخت چې په کابل کې  دمغولو دکورنۍ ځواک مخ په زوال شو نو پښتانه ترين په کند هار او دهغه په شااو خواکې ډېر پياوړي شوي وو چې په نتيجه کې غو رياخيل(*) هم دېته اړ ايستل شول چې دهغوی له لا سه هغه سيمه پر يږدي نو هغوی هم د خا ښي خيلو لاره تعقيب کړه٠ تر غوريا خيلو وړاندې د ننګر هار په سيمه کې ګګياڼي او مهمنزي(**) اباد شوي وو٠ دغوريا خيلو په راتلو سره ګګيا ڼيو دځان لپاره د لو يې سيمې دپيدا کو لو هلې ځلې پيل کړې ٠ تر کلا ڼيو هم په دغو ورځو کې يوه ډله دحالا تو دمعلو مولو لپاره با جوړ ته وليږله٠ ګګيا ڼيو هم دتر کلا ڼيو په سيالۍ کې ځيني کسان وليږل ،خو د تر کلا ڼيو له لا سه يې ماتې وخوړله او بېرته راستانه شول٠ کله چې دګګيا ڼيو لاس دبا جوړ نه لنډ شو نو دمهمنز يو په سلا او مشوره يې خپل سپين ږيري او مشران يو سفز يو ته په ننواتې وروليږل او ديو سفز يو دملک احمد نه يې داستو ګنې لپاره ځمکه وغو ښتله٠ ملک احمد چې دښا خي خيلو تر مينځ يې اتحاد او يو الی غوره باله نو ددوی ننواتې يې ومنله او دوی ته يې دوی داستو ګنې لپاره ددوابې سيمه په واک کې ورکړه٠
ګګيا ڼيو ته چې کله داستو ګنې لپاره ددوابې سيمه په لاس ورغله نو دوی په ډله اېز ډول ډلې ډلې او تپې تپې دکړپې له لارې دو ابې ته راغلل او هلته ميشته شول٠ ددو ابې په سيمه کې دګګيا ڼيو تر ميشته کيدو ورو سته دوی د دلا زاکو سره داسې چلند غوره کړ چې ملک احمد هم پرې خپه شواود دوی دمر ستې نه يې لاس واخيست٠ تر دې وروسته د دلا زاکو او ګګيا ڼيو تر مينځ په ګل بيلې نو مي ځای کې چې د داود زيو په سيمه کې پروت دی جګړه وشوه چې په دغې جګړې کې  ګګيا ڼيو ددلا زاکو له لاسه ماتې وخوړه ٠ دګګيا ڼيو دغه ماتې ملک احمد دېته اړ يو ست چې قبا يلي اتحاد او يو والی را مينځ ته کړي او ددلا زاکو سره يوې وروستۍ فيصلې ته ور سيږي٠
ددې وجه د اوه چې ددلا زاکو دلا سه يو سفزي هم په تنګ ول او همداو چې ټول يو سفزي  ،مندړ،ګګياڼي، مهمنزي او ګدانه په يو سلا او مشوره يو لښکر جوړ کړ او د دلا زاکو پر خلاف يې جګړه پيل کړه چې ددواړو خواوو تر مينځ دکاټلنګ او شهباز ګړۍ تر مينځ جګړه وشوه٠ داخون درويزه په قول په دې جګړه کې اتمانخيلو ډېره ميړانه ښکاره کړه او دلا زاکو ماتې وخوړه(٤) ٠
په اوسني وخت کې ګګياڼي پيښور ته نږدې د خيبرپښتو نخوا دهنګو دو لسوالۍ يا ډسټريکټ پورې اړونده سيمې دو ابې کې ميشته دي چې له پيښوره ١٠١ کيلو مټره يا٦٣ ميله  واټن لري٠ دوابه ښکلي غرونه لري چې ډېرې ونې پکې دي٠ په دو ابه کې دښا خي خيلو ،تور غالي ،سور غالي،ترکاڼي،ميري خيل،مندراخيل، مزنړي او حيدر خيلو قبيلې هم استوګنه لري ٠ دستر روحاني مشر  او ستانه غني نيکه مزار هم هلته دی(٥) ٠ تاريخ حيات افغاني ١٤٦ کلونه دمخه د ګګيا ڼيو دخلکو شمېر پنځه زره کونۍ ښودلي دي(٦)٠
--------------------------------------------------------------------------------
ماخذونه او سر چينې:
١- دکتور لطيف ياد، پښتني قبيلې،٢١٩-٢٢٠ مخونه٠
٢-پير معظم شاه، تواريخ حافظ رحمت خاني،پيښور ،پښتو اکيډيمي،٦-٧ مخونه٠
٣-حيات افغاني،  دپيښور چاپ،١٩٦ مخ٠
*- غوريا خيل په اصل کې سړ بي پښتانه دي او( مو مندو،داودزيو، خليلو، څمکنيو او زيړ انيو) ته په مجمو عي ډول غو ريا خيل ويل کيږي٠( ليکوال)
**- مهمنزي په اصل کې سړ بني پښتانه دي او دخر شبون دزوی دزمند اولاده ده٠ دوی په اشنغر کې او سيږي٠
٤- سيد بهادر شاه ظفر کاکا خيل، پښتانه دتاريخ په رڼا کې،٣٢٣ مخ٠
٥-http://en.wikipedia.org/wiki/Doaba,_Khyber_Pakhtunkhwa
٦-حيات افغاني،٢٣٣ مخ٠