که چيرې د ځا ځيو پښتنو د نسب شجره په غور
سره وڅيړو نو جو ته به شي چې دوی د پښتنو د کر لا ڼي پښتنو په ډله کې راځي٠ دپښتنو ستر اتل او دتورې او قلم خا وند
خو شال خان خټک په خپل بياض کې د توري او ځا ځي ښا خو نه د کر لاڼ له نسله ګڼلي دي٠
ځا ځيان د پکتيا ولايت له مهمو قبيلو نه شميرل کيږي٠ شمال خوا ته يې غلجيان، د لو ګر دازرې او د ننګر هار د حصارک ولسوالۍ او لږ څه د خو ږ يا ڼيو قبيله، لو يديځ ته يې احمد زي ، جنوب ته يې مقبل، څمکني، منګل او تو تا خيل او ختيز ته يې د ډيورنډ کر ښه پر ته ده چې د کو رمې ايجنسۍ سره پو له لري اود پيواړ مشهورا و تا ريخي کو تل ددغې قبيلې په سيمه کې مو قعيت ل ي٠
ځا ځيان په پکتيا کې په اريوب، د ځا ځيو په ولسوالۍ، د خوست ولايت په ځا ځي ميدان اود څمکنيو په ولسوالۍ کې او هم په ډنډ پټان کې ا ستو ګنه لري٠ يو شمير ځا ځيان د کابل په شاه شهيد،نوې کارتې، رحمن مينې او سمټ خانې او ده خدايداد په سيمو کې هم استو ګنه لري٠ د کندز او بغلان په و لايتو نو کې هم يو شمير ځا ځي ميشته دي٠ د پښتو نخوا د کورمې او اور کز يو په ايجنسيو او په تيره بيا په پاړه چنار،کو هاټ، هنګو، در سمند او پيښور کې هم ځا ځيان استو ګنه لري٠ د تا ريخ حيات افغا ني ليکوال محمد حيات خان له نن نه ١٤٤ کلو نه وړاندې د ځا ځيو د و سله والو کسا نو شمير ٥٠٠٠ زره تنه ښو دلي وو٠
د ځا ځيو د قبيلي خيلونه :
احمد خيل،حسن خيل،ها شم خيل، علي خيل، هده
خيل، ليو ني، بيا ن خيل، ډبزي، تعدي خيل، سکندر خيل، با دين خيل،ماما خيل، کو ټکي، خا ن خيل،مير خيل، خوازي
خيل،غو نځي احمد خيل، مصري خيل،کټه خيل، شو خيل، همزه خيل، مري خيل،سا تي خيل،ندو خيل، خر منه٠
د ځا ځيو د قبيلې خلک په عمو مي ډول د کر نې په چارو بوخت دي، خو يو شمير يې په سو داګر ېزو کارونو او په تيره بيا دتر انسپورتي کارونو په سبب خپله ګو زاره کوي٠ د منډ هير مشهور ځنګل هم ددوی په سيمه کې مو قعيت لري٠ ځا ځي ميلمه پال، غير تمن، هيواد پا لو نکي او په علم او پو هې با ندې مين خلک دي٠ د انګر يزي ښکيلا کګرو پر خلاف يې ډيرې تورې وهلي دي او هر ځلې يې د خپلو نورو هيواد پا لو نکو په څير خپله ميړ انه او زړر تيا ثا بته کړې ده٠ دروسي بلو سګرو او تيري کوونکو ځو اکو نو په وړاندې يې هم خپله ملي او اسلامي دنده په ښه تو ګه تر سره کړې ده او دوی ته يې خو ه ما توونکي ګو زارونه ور کړي دي٠
د ځا ځيو ځيني علمي او ملي څيرې :
ځا ځي سر بيره پر دې چې دتورې په ډګر
کې يې له ځا نه ډيرې ميړ انې ښو دلې دي د علم او پو هې په ډګر کې يې هم يو شمير کسان ټو لنې ته وړاندې کړي دي چې دا
نه يوازې د ځا ځيو د قبيلې له پاره دوياړه ډک کسان دي، بلکې مو ږ ټول افغانان پرې وياړو٠ زه به په دې لړ کې دلته د يو
شمير کسا نو نو مو نه ياد کړم :
1-دکتورانجنير جمعه محمد محمدي :
خدای بخښلی دکتور انجنير جمعه م
حمد محمدي د پکتيا ولايت د ځا ځيو ولسوالۍ د شاه محمد په کلي کې نړۍ ته ستر ګې پر انيستلې ٠ لو مړنۍ زده کړې يې د
خپلې ولسوالۍ په يوه ښوونځي کې تر سره کړې او بيا وروسته په کا بل کې درحمن بابا په ليسه کې شا مل شو٠ د رحمن
بابا په ليسې کې د زده کړو تر پا يته رسو لو ورو سته د يوه سکا لر شيپ په اخيستلو سره چې دده د ښه استعداد په
وجه ده ته ور کړل شوی و ،لندن ته لاړ او خپله BSC يې دLondon School Of Economics نه تر لا سه کړه٠ ور پسې خپله Ph.D د Sussex
دپو هنتون نه وا خيسته٠ کله چې افغا نستان کې جمهوري نظام را مينځ ته شو نو انجنير جمعه محمد محمدي د شهيد
داود خان په کا بينه کې داوبو او بر ښنا وزېر په تو ګه وټا کل شو٠ کله چې د غو يي کو دتا وشوه نو خدای بخښ
ی محمدي د څه مودې له پاره زنداني و٠ د حامد کرزي په و خت کې نو موړی د افغا نستان د کا نو او صنا يعو د وزير په
تو ګه و ټا کل شو ،خو د٢٠٠٣ کال دفبر ورۍ د ميا شتې په ٢٤ نيټه په يوه هو ايې پيښه کې دده الو تکه را و غور ځيده
او ده له دې فا نې نړۍ نه ستر ګې پټې کړې٠ خدای بخښلی يو هيواد پال،با تقوااو په هيواد او خلکو با ندې مين شخصيت
و٠
٢- دکتور نبي مصداق :
په خټه د پکتيا ځا ځی دی٠ خپلې زده کړې يې د کابل درحمن بابا په ليسه کې سر ته
سولي دي٠ ورو سته د يوه سکا لر شيپ په تر لا سه کو لو سر ه لندن ته لاړ اوBs.C Hon يې London School of Languge کې تر سر ه
کړې او خپله Ph.D يې د Sussex د پو هنتون نه تر لا سه کړه٠ وروسته يې په اتيا يمو کلو نو کې BBC را ډيو ته لاره و م
و ندله او دی په BBc را ډيو کې د پښتو څا نګه تا سيس کړه٠ ده پر افغا نستان با ندې د رو سانو دتير ي په اړوند کتا
بو نه هم کښلي دي٠ نوموړی په ٢٠٠١ کال کې امر يکي ته لاړ او د George Minson په پو هنتون کې يې د پښتو ژبه تد ريس کو
له٠ دی اوس په وير جينيا کې د پښتو ژبې د نصاب په اړوند د Diplpmatic languge School سره په کار بو خت دی٠
همد اراز د افغا نستان د علو مو اکا ډمۍ د فلسفې څا نګې غړي ښا غلی سر محقق د کتور خو اجه الدين صديقي او د همدې اکا ډم ۍد ژبو او اد بياتو د انستيوت غړي ښا غلی سر محقق نو رالله ولسپال او ښا غلي سر محقق محمد عارف غر وال چې دپښتو ژبې خوږ ژبی شا عر هم دی د ځا ځي قبيلې ته منسوب خلک دي چې هر يو يې د پښتو ژبې او ادب ته د قدر وړ خد متو نه کړي دي٠ د همدې قبيلې ته يو بل منسوب شخص ښا غلی تور يالی تور ځا ځی دی چې دی هم په پښتو ژبې او ادب مين سړی دی او ده د هيواد په مطبو عا تو کې خپلې ژبې ته د ستا ينې وړ خد متو نه کړي دي٠
پا يليکونه :
١- تاريخ حيات
افغا ني، پښتو ژ با ړه، دپيښور چاپ، ٣٥٤ مخ
٢- پښتني قبيلې،دکتور لطيف ياد د پيښور چاپ ٩٨-٩٩ مخونه٠
٣- م
علومات مختصر در باره اقوام و قبا يل و لايا ت سر حدي کشور،٤٥ مخ٠
٤-http://en.wikipedia.org/wiki/Nabi_Misdaq
٥- http://en.wikipedia.org/wiki/Zazi
( نور بيا) &nb sp;