اخري برخه
اسلامي
سیاست څه ته وایې؟
د قاضى د پريکړو په باب او
د سلطان په هكله، د فقهاو رائى
د امام ابوحنيفه رحمة
الله عليه رائى دا ده چې د قاضى حكم په خليفه نافذيداى شي او كه قاضى خپله فيصله په هغه او د هغه په مامورينو نشي
نافذولاې نو د قضاء مسئوليت دى په غاړه نه اخلى . د امویانو او عباسیانو په دور کې د محكمې ازادي ختمه شوي وه او
د حكومت په مامورينو د پريکړې نافذول شوني نه و نو له دى امله امام ابوحنيفه رحمة الله عليه د قضاء د منصب د
بولو څخه انكار وکړ چې د امویانو په دور كى د عراق والي يزيد بن عمر بن هبيره ددى عمل له امله هغه شل یا
ديرش دورى وواهه او په ځينو روايتونو کې دى چې هره ورځ به یې لس لس دورى واهه خو هغه به انكار كاوه د عباسیانو
په دور كى المنصور په امام ابوحنيفه رحمة الله عليه باندى د قضاء د منصب د منلو كوښښ وکړ تردى پورى چى د قاضى
القضاة منصب ئى ورته وړاندې کړ مګر هغه انكار وکړ او د انكار كولو اصلى علت يي داسى بیان کړ :
[وا له ما انا بمامون الرضى فكيف اكون مامون الغضب ولو اتجه الحكم عليك ثم هددتنى ان تغرقنى فى الفرات او ان تلى ا حكم لاخترت ان اغرق ولك حاشيه يحتاجون الې من يكرمهم لك فلا اصلح لك]
( په الله جل جلاله سوګند چه كه چيرى زه په خوښه سره هم دا منصب قبول کړ م نوبیا هم ستاسو د اميد وړنه ګرځم نو چيرته لا په زور سره ، كه چيرى په كومه معامله کې پریکړه ستاسې په خلاف وشي او بیا ته ماته اخطار راکړې چى یا دى د فرات په سيند کې غرقوم او یا دى پریکړه بدله کړه نو زه به ډوبيدلو ته غاړه كیږدم خو پریکړه به بدله نه کړ م ، بیا خو ستا د دربار خاوندان او دهغې په څنگ کې نور خلك داسى ډیر دى ، هغوي ته داسى قاضى په كاردى چى ستا په خاطر د هغوي هم لحاظ وساتى ، زه د دى كار صلاحيت نه لرم ) [1].
كله چه د امام ابو حنيفه رحمة الله عليه شاګرد (رشيد ابويوسف) دا احساس وکړ چى حا ات يو څه بدل شوي دى. او د عدليى ازادى بيرته خپل ځاې ته راځي نو هغه د قضا منصب قبول کړ ، په 166 هجرى قمرى كال کې المهدى هغه د شرقى بغداد قاضى وټاكه. د الهادى په زمانه کې هم دى هلته قاضى و خو كله چه د هارون الرشيد د ح كومت وخت راغى نو دهغه قضا په (هارون الرشيد ) نور هم اغیز وکړ او د ټول عباسى حكومت قاضى القضاة ئى وټاكه. تر دى د مخه هيڅوك په داسى منصب نه و ټاكل شوي. هغه ته به (قاضى القضاة الدنیا) ويل كيده ،هغه ته د قاضیانو د ټاكلو ټول واك ورکړل شوي و بلكه په ټولو معاملاتو کې قانونى لارښوونه هم دده په غاړه وه يعنى هغه ته د قانون د وزير حيثيت ورکړل شوي و[2].
د هغه په محكمه کې به د پریکړو په وخت کې د علماؤيوه ډله دتل له پاره موجوده وه چى په دى ډله کې امام احمد بن حنبل رحمة الله عليه هم شامل و هغه په دى وخت کې ځوان و ، د دعوي د اوريدو په وخت کې به د دى علماؤ ترمنځ بحث اوگډه څیړنه كيدله [3].
ذكر شوي امام رحمة الله عليه هارون الر يد ته يو كتاب د كتاب الخراج په نوم ترتيب کړ ، د دى په شروع کې ليكل شوي دى:
[ ټول خلك قانون ته يو څيرو ګ ځوئ كه څه هم هغوي تاسې ته نژدى وي یا لري [4]. ]
هغه د عدليى د ازاّدۍ په هكله ليکې چى:
[ د انصاف په م عامله کې د هر ډول واسطى او مداخلى دروازى بندول په كار دي او نه باید د كوم شخص د مرتبى او حيثيت څه لحاظ وساتل شي [5] .]
د هارون الرشيد په وخت کې يو زوړ عيسوي د خليفه په خلاف د يوه باغ دعوي وکړه قاضى ابو يوسف رح مة الله عليه نه يوازى دا چى د خليفه ترمخ يى د دى دعوي اوريدل وکړل بلكه د خليفه څخه ئى درى ځلى د سوګند یادولو غوښتنه هم وکړه. كله چه هر كرت هغه د سوګند یادولو څخه مخ واړاوه. نو ذكر شوي امام د مدعى يعنى عسيوي په حق کې پریکړه وکړه - خو د مرګ پورى په دى پښيمانه و چى ولى یې خليفه د عيسوي برابر و نه دراوه [6].
قاسم بن الحكم عراقى فرمائى چى ماپه خپله د قاضى ابو يوسف رحمة الله عليه څخه د وفات په وخت کې اوريدلى و.
[یاليتنى مت على ما كنت عليه من الفقر و انى لم ادخل فى القضاء على انى ما تعمدت بحمد الله و نعمته جوراًَ و ا حاببت خصما على خصم من سلطان ولا سوقه]
( كاشکې چه زه د فقر په حالت کې وفات شوي او د قضاء په مسئوليت کې نه وي داخل شوي خو د دى سره د الله جل جلاله شكر او د هغه فضل دى چى ما قصداًَ په چا ظلم نه دى کړې او نه د دعوه كونکې د يوي ډلې سره مى د بلى په نسبت زیاته مينه کړې ده كه څه هم هغه حكمران وي یا عام فرد وي ) [7].
د عمر بن عبدالعزيز رحمة الله عليه په نوم
د حسن بصرى رحمة الله عليه ليك
[ و اعلم یا اميرالموم نين ان الله انزل الحدود ليزجربها عن الخبائث و الفواحش فكيف اذا اتاها من يليها و ان الله انزل القصاص حیاه عباده فكيف اذا قتلهم من يقتص لهم]
( اى اميرالمومنين ! ښه پوه شه ، چى الله جل جلاله سزا ګانى د دى له پاره رالیږلې دى چه خلك د هغى په اساس د ګنده او بدو كارونو څخه منع شي ، نو عام خلك به څنګه منع شه چى د هغوي ح كمران په خپله د بديو او فحش كارونو مرتكب ګرځي ~ الله جل جلاله د قصاص حكم په دى خاطر را نازل کړې دى چه د هغه د بندګانو ارواح محفوظ وساتل شي ، نو د خلكو د ځان ساتنه به څنګه وشي كله چه د هغوي حكمران په خپله قتلول شروع کړې[8].
د هارون الرشيد په نوم
د سفیان ثورى رحمة الله عليه ليك
هارون الرشيد د ځواك دلاسته راوړو وروسته امام سفیان ثورى رحمة الله عليه ته دعباد الطالقانى په لاس يو ليك ورواستاوه چى په هغه کې ئى لیکلي وه چى زه ستا د ليدو ارزو لرم ، او شكايت ئى کړې و چى نورو علماؤ و زما سره ليدنى وکړې او م بارکې ئى راکړه ليكن تا نه مبارکې راکړې او نه دى راسره ليدنه وکړه. دا خط امام ته هغه وخت ورورسيد چى هغه د كوفى په مسجد کې د شاګردانو ترمنځ ناست و. د خط د اوريدو وروسته هغه وويل د دى ليك په شا زما ځواب وليکئ: د سفیان ثورى رحمة الله عليه دا ليك د حق يوه ښکاره نمونه وه ، د قضاء د لوړوالي او د قضاء (على السلطان و اعوانه) په هكله دهغه دا لاندې اقتباس ملاحظه کړئ:
[ یا هارون قعدت على السرير ولبست الحرير اسبلت سترا دون بابك و تشبهت بالحجبه برب العالمين ثم اقعدت اجنادك الظلمه دون بابك وسترك يظلمون الناس ولا ينصفون يشربون الخمور و يض بون من يشربها ويزنون ويحدون الزانى ويسرقون و يقطعون يدالسارق افلا كانت هذه الاحكام عليك و عليهم قبل ان تحكم للناس]
( اى هارونه ! ته په تخت ناست ئى ، دوريښمو كالې دى اغوستى دى په دروازى دى پردى راځوړندى کړې او د خلكو څخه په پټوالي سره د الله جل جلاله سره مشابهت کوي ، د دى نه پرته تا په دروازه کې هم خلك ټاكلى دى چى په ظلم حكم کوي انصاف نه کوي ، هغوي په خپله شراب څکې خو نورو شرابو څكونكو ته سزا ورکوي ، په خپله زنا کوي خو نورو زنا كونکې ته سزا ورکوي په خپله غلا کوي خو د نورو غلو لاسونه ورپرى کوي په خپله وژل کوي خو د نورو وژونكو څخه قصاص اخلى نوایا د خداى دا قوانين په تا او ستا په دى مامورينو د نورو څخه تر مخه د جارى كيدو له پاره نه دى راغلى ؟
د ليك په شروع کې ئى د ملت د خزانى په بى ځايه استعمال سخت تنقيد کړې دى او په اخر کې ئى د قیامت دورځي څخه ويرولى دى ) .
او لیکلي ئى دى چى :
[فایاك ایاك ان تكتب لى كتابا بعد هذا فلا اجيبك والسلام ]
( خبر اوسه ، خبراوسه ، چى په راتلونکې کې زما په نوم هيڅ ليك ونه ليکې او كه نه نو زه به ځواب درنه کړ م والسلام ) .
كله چه هارون الرشيد دا ليك ولوست نو د سترګو څخه ئى اوښکې روانى شوي ، يو د بارى ورنه پوښتنه وکړه چى هغه ستا په مقابل کې ډیر جرئت کړې دى د هغه نيول په كار دى هارون ورته وويلى ته د دنیا بنده يى او سفیان رحمة الله عليه يوازى د يوه امت حيثيت لري [9].
د كتاب لنډيز
د دى كتاب د درى واړو برخو او ټولو څپركو لنډيز دا دى چى د اسلامي سیاست د ماڼۍ بنسټ په دى څلورو شیانو ايښودل شوي دى:
ا } د الله جل جلاله حاكميت او د كتاب او سنتو پورته والي.
2 } د عابدينو فقهاو څخه جوړه شوي شورى چى د مسلمانانو معتمده هم وي.
3 } دیانت لرونکې ، دخدايه ويريدونکې او اهل اجرائيه چى م ر ئى مسلمان او باورى وي.
4} ازاده او مستقله عدليه ( قضاء) چى غړى ئى فقها هم وي ، عادل او متقى هم وي كوم خلك چه په دى وخت کې په مسلمانانو حكومت کوي په هغوي په شرعي ډول فرض دى چى هغوي د همدى اصولو په بنسټ يو نظام جوړکړې او كه چيرى داسى نه کوي نو بیا په مسلمانانو فرض دى چى د دى حكمرانانو په عزلولو او د هغوي پر ځاې د صالح او عادل حكومت د جوړولو له پاره خپلى هلى ځلى تيزى کړې .
الهم ارنا الحق حقا وارزقنا اتباعه و ا باطل باطلا وارزقنا اجتتابه و صلى الله على سيدنا و نبينا محمد و على اله واصحابه اجمعين
كتابونه
د دى كتاب په ليكوکې چه د كومو كتابونو څخه استفاده شوي د هغو فهرست په لاندې ډول دى :
تفاسير
1- { جامع البیان تفسير القراّن د محمد بن طبرى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 310د هجرى قمرى كال
2- } تفسير حكام القراّن د امام جصاص حنفى رحمة الله عليه يكنه د مړينى نيټه 370 هجرى قمرى كال
3- } تفسير معالم التنزيل د حسين بن محمد البغوي رح مة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 516 هجرى قمرى كال
4- } تفسير احكام القراّن د قاضى ابوبكر محمد بن عبدالله ابن عربى ليكنه د مړينى نيټه 547 هجرى قمرى كال
5- } تفسير زاد ا مسير فى علم التفسير د ابوالفرج ابن جوزى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 597 هجرى قمرى كال
6- } تفسير مفاتيح الغيب (تفسير كبير) د امام فخر الدين محمد بن عمرو رازى رحمة الله عليه يكنه د مړينى نيټه 606 هجرى قمرىكال
7- } تفسير الجامع لاحكام القراّن د محمد بن احمد ال رطبى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 671 هجرى قمرى كال
8- } تفسير انوار التنزيل (بيضاوي) د قاضى بيضاوي رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 685 هجرى قمرىكال
9- } تفسير م دارك التنزيل د عبدالله بن احمد النسفى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 701 هجرى قمرىكال
10- } تفسير لباب التاويل (الخازن) د عبدالله بن محمد الخازن ليكنه د مړينى نيټه 741 هجرى قمرىكال
11- تفسير البحر المحيط د محمد بن يوسف ابن حیان الاندلسى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 754 هجرى مرى كال
12- } تفسير القران العظيم د اسمعيل بن محمد بن عمروبن كثير رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 774 هجرى قمرىكال
13- } تفسير جلالين د جلال الدين سيوطى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 911 هج ى قمرى كال
14- } تفسير مظهرى د قاضى ثناء الله پانى پتى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 1225 هجرى مرى كال
15- } تفسير موضح القراّن د شاه عبدالقادر محدث دهلوي رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 1230 هجرى قمرى كال
16- } تفسير فتح العزيز تفسير عزيزى د شاه عبدالعزيز محدث دهلوي ليكنه د مړينى نيټه1239 هجرى قمرى كال
17- } تفسير ترجمان القران د مولا نا ابو الكلام ازاد رحمة الله عليه ليكنه
18- } تفسير عثمانى د علامه شبير احمد عثمانى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 1369 هجرى قمرى كال
19- } تفسير تفهيم القران د مولا نا سيد ابوالاعلى مودودى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 1399 هجرى مرى كال
20- } تفسير روح المعانى د شهاب الدين سيد محمود الالوسى بغدادى ليكنه د مړينى كال 1270 هجرى مرى كال
21- } بائيبل
احاديث او د احاديثو شرحى
1- } صحيح بخارى د محمد بن اسمعيل بخارى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 256 هجرى قمرى كال
2- } صحيح مسلم د م سلم بن حجاج قشيرى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 260 هجرى قمرى كال
3- } سنن ابو داود د ابوداود سليمان بن اشعث سجستانى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 275 هجرى قمرى كال
4- } جامع ترمذى د ابو عيسى ترمذى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 279 هجرى قمرى كال
5- } سنن نسائى د ابو عبدالرحمن احمد بن شعيب نسائى ليكنه د مړينى نيټه 303 هجرى قمرى كال
6- } سنن ابن ماجه د محمد بن يزيد قزوينى ابن ماجه ليكنه د مړينى نيټه 275 هجرى قمرى كال
7- } موطا امام مالك د امام مالك بن انس رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 179 هجرى قمرى كال
8- } مسند احمد د امام احمد بن حنبل رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 241 هجرى قمرى كال
9- } المصنف د عبدالرزاق بن همام صنعانى ليكنه د مړينى نيټه 211 هجرى قمرى كال
10- صحيح ابن خزيمه د محمد بن اسحاق بن خزيمه ليكنه د مړينى نيټه 311 هجرى قمرى كال
11- } ا ادب المفرد د محمدبن اسمعيل بخارى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 256 هجرى قمرى كال
12- } معجم صغير د امام طبرانى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 360 هجرى قمرى كال
13- } المستدرك د ابو عبد الله الحاكم النشاپورى ليكنه د مړينى نيټه 405 هجرى قمرى كال
14- } سنن دارمى د ابو محمد عبدالله بن عبدالرحمن دارمى ليكنه
15- } السنن الكبرى د ابو احمد بن حسين بيهقى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 458 هجرى قمرى كال
16- } سنن دار قطنى على بن عمر الدار قطنى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 385 هجرى قمرى كال
17- } كنز العمال د على المتقى بن حسام الدين الهندى ليكنه د مړينى نيټه 957 هجرى مرى كال
18- } شرح معانى الاثار د امام طحاوي رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 321 هجرى قمرى كال
19- } مشكل الاثارد امام طحاوي رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 321 هجرى قمرى كال
20- } جامع الاصول د ابن اثير جزرى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 606 هجرى قمرى كال
21- } الترغيب وا ترهيب د حافظ زکې الدين منذرى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 656 هجرى قمرى كال
22- } مجمع ا زوائد د علامه نورالدين هيثمى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 807 هجرى قمرى كال
23- } عمده ال ارى د بدرالدين عينى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 855 هجرى قمرى كال
24- } فتح البارى د ابن ح جر عسقلانى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 852 هجرى قمرى كال
25- } شرح مسلم د امام نووي رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 676 هجرى قمرى كال
26- } معالم السنن د امام ابو سليمان خطابى رحمة الله عليه يكنه د مړينى نيټه 388 هجرى قمرى كال
27- } ارشاد السارى د بخارى شرح د شهاب الدين قسطلانى رحمة ال ه عليه ليكنه د مړينى نيټه 923 هجرى قمرى كال
28- } نيل الاوطار د قاضى شوكانى يمنى رحمة الله ع يه ليكنه د مړينى نيټه 1250 هجرى قمرى كال
29- مرقات شرح مشكواه د ملا على قارى رحمة الله عليه يكنه د مړينى نيټه 1014 هجرى قمرى كال
30- } تحفه الاحوذى د ترمذى شرح د علامه عبدالرحمان مبارك پو ى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 1353 هجرى قمرى كال
31- } فيص البارى امالې بخارى د علامه انورشاه كشميرى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 1352 هجرى قمرى كال
32- } معارف السنن امام ترمذى د علامه انورشاه كشميرى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 1352 هجرى قمرى كال
33- } كتاب الخراج د قاضى ابو يوسف رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 182 هجرى قمرى كال
34- } كتاب الموضوعات د ابن جورى رحمة ال ه عليه ليكنه د مړينى نيټه 597 هجرى قمرى كال
35- } موضوعات كبير د ملاعلى قادرى رحمة الله عليه يكنه د مړينى نيټه 1104 هجرى قمرى كال
36- } نصب الرايه علامه جمال الدين زيلنى رحمة الله عليه يكنه د مړينى نيټه 762 هجرى قمرى كال
فقه
1- } المسبوط د شمس الائمه سرخى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 490 هجرى قمرى كال
2- } هدايه د شيخ الاسلام مرغينانى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 593 هجرى قمرى كال
3- } البدائع الصنائع د علامه كاشانى رحمة ا له عليه ليكنه د مړينى نيټه 587 هجرى قمرى كال
4- } فتح القدير د هدايه شرح ابن الهمام ح نفى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 861 هجرى قمرى كال
5- } عنايه الهدايه دعلامه بابرتى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 786 هجرى قمرى كال
6- } فتاوي قاضيحان (خانيه) د علامه قاضى خان رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 592 هجرى قمرى كال
7- } بحرالرائق د ابن نجيم مصرى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 970 هجرى قمرى كال
8- } فتاوي بزازيه د ابن البزار الكرء اى ليكنه د مړينى نيټه 827 هجرى قمرى كال
9- } فتاوي عالمگيريه - درم ختارد علامه علاوالدين حصكفى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 1088 هجرى قمرى كال
10- } مجموعه شامى د ا بن عابدين شامى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 1252 هجرى قمرى كال
11- } رسائل د ا بن عابدين شامى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 1252 هجرى قمرى كال
12- } كتاب الام د امام شافعى رحم ة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 204 هجرى قمرى كال
13- } بدايه المجتهد د ابن رشد مالکې رحمة الله عليه يكنه د مړينى نيټه 595 هجرى قمرى كال
14- } المغنى د ابن قدامه حنبلى رحمة الله عليه ليكنه د م ړينى نيټه 334 هجرى قمرى كال
15- } فتاوي ابن تيميه د شيخ الاسلام ابن تيميه رحمة الله عليه ليكنه د م ړينى كال 728 هجرى قمرى كال
16- } اعلام الموقعين د حافظ ابن قيم رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 751 هجرى قمرى كال
17- } المحلى د ابن حزم ظاهرى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 456 هجرى قمرى كال
18- } معين الحكام د علامه علاء الدين طرابلسى رحمة الله عليه ليكنه
اصول فقه
19- } الاصول د فخر الاسلام بزدوي رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 482 هجرى قمرى كال
20- } المستصفى د امام غزالې رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 505 هجرى قمرى كال
21- } توضيح تلويح د سعد الدين تفتازانى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 791 هجرى قمرى كال
22- } تحرير الاصول د ابن الهمام حنفى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 861 هجرى قمرى كال
23- } منهاج الاصول د قاضى بيضاوي ليكنه د مړينى نيټه 791 هجرى قمرى كال
24- } الاعتصام د ابو اسحق شاطبى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 790 هجرى قمرى كال
25- } ارشاد الفحول د قاضى شوكانى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 1250 هجرى قمرى كال
26- } الاشباه والنظائر د ابن نجيم مصرى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 970 هجرى قمرى كال
27- } الاشباه والنظائر د جلال الدين سيوطى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 911 هجرى قمرى كال
ك ام (عقائد) :
1- }التمهيد فى بیان التوحيد د ابو الشكور سالمى حنفى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 465 هجرى قمرى كال
2- } المنقدمن الضلال د امام غزالې رحمة الله عليه يكنه د مړينى نيټه 505 هجرى قمرى كال
3- } المعتمد فى المعتقذ د قاضى فضل الله نور پشي ليكنه د مړينى نيټه 630 هجرى قمرى كال
4- } اصول الدين د شيخ عبدالقاهر بغدادى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 429 هجرى قمرى كال
5- } شرح عقائد سعد الدين تفتازانى رحمة ا له عليه ليكنه د مړينى نيټه 791 هجرى قمرى كال
6- } شرح مواقف د سيد شريف جرجانى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى نيټه 816 هجرى قمرى كال
7- } المسائره د ابن الهمام حنفى رحمة الله ع يه ليكنه د مړينى نيټه 861 هجرى قمرى كال
8- } شرح المطالع
سيرت او تاريخ :
1- } .سيرت ابن هشام رحمة الله عليه د ابن هشام رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 213 هجرى قمرى
2- } طبقات ابن سعد د محمد بن سعد رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 235 هجرى قمرى
3- } فتوح البلدان د احمد بن يحيى بلاذرى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 277 هجرى قمرى
4- } تاريخ بغداد د خطيب بغدادى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 463 هجرى قمرى
5- } تاريخ الامم و الملوك د محمد بن جرير طبرى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 310 هجرى قمرى
6- } جوامع السير د ابن حزم ظاهرى رحمة الله عليه ليكنه د م ړينى كال 456 هجرى قمرى
7- } الاستعاب د ابن عبدالبر رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 463 هجرى قمرى
8- } اسد الغابه د ابن الاثير جزرى رحمة الله عليه ليكنه د م ړينى كال 630 هجرى قمرى
9- } زاد المعاد د حافظ ابن قيم رحمة الله عليه ليكنه د م ړينى كال 756 هجرى قمرى
10- } البدايه والنهايه د حافظ ابن كثير رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 774 هجرى قمرى
11- } السيره النبويه د حافظ ابن كثير رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 774 هجرى قمرى
12- } الكامل فى التاريخ د ابن الاثير جزرى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 630 هجرى قمرى
13- } مقدمه ابن خلدون د علامه ابن خلدون رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 808 هجرى قمرى
14- } الاصابه فى تميزالصحابه د حافظ ابن حجر عسقلانى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 852 هجرى قمرى
15- } السيره الحلييه د على بن برهان الدين حلبى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 900 هجرى قمرى
16- } وفاء الوفاء علامه سمهودى رحمة الله عليه 911 هجرى قمرى
17- } مناقب امام اعظم د موفق الدين مکې رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 568 هجرى قمرى
18- } الملل و النحل د علامه شه ستانى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 548 هجرى قمرى كال
19- } الفصل بين الملل و النحل د ابن حزم ظاهرى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 456 هجرى قمرى
20- } مناقب امام احمد بن حنبل ابن ح وزى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 597 هجرى قمرى
21- } نهج البلاغه سيد شريف رضى رحمة ال ه عليه ليكنه د مړينى كال 404 هجرى قمرى
22- }الخصائص الكبرى د جلال الدين سيوطى رحمة الله عليه يكنه د مړينى كال 911 هجرى قمرى
23- } حسن المحاضره د جلال الدين سيوطى رحمة الله عليه يكنه د مړينى كال 911 هجرى قمرى
24- } سفر السعاده د شيخ عبدالحق محدث دهلوي رحمة الله عليه يكنه د مړينى كال 958 هجرى قمرى
25- } شرح نهج البلاغه د ابن ابى حديد رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 656 هجرى قمرى
26- } مكتوبات د امام ربانى مجددالف ثانى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 103 هجرى قمرى
27- } ازاله الخفاء د شاه ولى الله محدث دهلوي رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 1176 هجرى قمرى
28- } قره العنين د شاه ولى الله محدث دهلوي رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كا 1176 هجرى قمرى
29- } قصص الانبیاء د عبدالوهاب بجار مصرى مولانا ليكنه
30- } قصص الق اّن د مولانا حفظ الرحمان سيو هاروي رحمة الله عليه ليكنه
31- } رحمة العالمين قاضى محمد سليم ان منصور پورى رحمة الله عليه ليكنه
32- }الریاض النضره ابو جعفر احمد المحب الطبرى رحمة الله ع يه ليكنه د مړينى كال 164 هجرى قمرى
33- } ثلاثه من اعلام الحريه د قدرى ليكنه
34- } سول رحمة د مولانا غلام رسول مهر ليكنه
35- } تاريخ عالم د وليم ايل لينګړ (اردو ژباړه )
36- } تمدن هند د ډاكټركستاولى بان (اردو ژباړه )
37- } جنګ عظيم دوم لوئيس سنائيدر (اردو ترجمه)
لغت او ادب
1- } جمهره اللغه د ابن دريد رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 321 هجرى قمرى
2- } مفردات القراّن د امام راغب اصفهانى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 502 هجرى قمرى
3- } النهايه د ابن الاثير جزرى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 706 هجرى قمرى
4- } مختار الصحاح محمد بن ابى بكر رازى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 666 هجرى قمرى
5- } صراح للغات علامه جمال قرشي رحمة الله عليه ليكنه كال 681 هجرى قمرى
6- } تاج العروس د قاموس شرح د علامه زبيدى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 1205 هجرى قمرى
7- } لسان العرب د ابن منظور افريقى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كا 711 هجرى قمرى
8- } المنجد
9- } الادب العربى و تاريخه
10- } العقد الفريد د ابن عبدربه رحمة الله عليه ليكنه
11- } مجمع البحار د شيخ محمد طاهر رحمة الله عليه ليكنه
12- } كلیات د ابو البقاء حنفى ليكنه د مړينى كال 1095 هجرى قمرى
سیاسیات :
1- } الاحكام السلطانيه د امام ابو الحسن ماوردى رحمة الله عليه ليكنه د م ړينى كال 450 هجرى قمرى
2- } الاحكام السلطانيه د قاضى ابويعلى رحمة الله عليه يكنه د مړينى كال 458 هجرى قمرى
3- } السیاسه المدنيه د ابو نصر فارابى رحمة الله ع يه ليكنه د مړينى كال 339یا 343 هجرى قمرى
4- } احصاء العلوم د ابو نصر فارابى رحمة ال ه عليه ليكنه د مړينى كال 339یا 343 هجرى قمرى
5- } الفحرى فى الادب السلطانيه د ابن المطقطقى رحمة الله عليه اردو ژباړه د مړينى كال 709 هجرى قمرى
6- } السیاسه الشرعيه د ابن تيميه رحمة الله عليه 728 ليكنه د مړينى كال هجرى قمرى
7- } منهاج السنه د ابن تيميه رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 728 هجرى قمرى
8- } الطرق الحكميه ابن قيم رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال د 156 هجرى قمرى
9- } مجموعه رسائل اخوان الصفا رساله سابعه
10- } علم السیاسه د أاكټر حسن صعف لبنان پوهنتون استاد ليكنه
11- } مدخل الې علم السیاسه اكټر جمال الاتاشي ليكنه
12- } اسلام كا نظام حكومت مولانا حامد الانصارى رحمة الله عليه يكنه
13- } مبادیات سیاسیات د شروانى رحمة الله عليه ليكنه
14- } دى پرنس عربى ژباړه د ميكياولى ليكنه د مړينى كال هجرى قمرى
15- } نظام الحكم فى الشريعه والتاريخ د ظافر قاسمى رحمة ال ه عليه ليكنه
16- } اسلامي ریاست د مولا نا سيد ابو الاعلى مودودى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 1399 هجرى قمرى
17- } خلافت و ملوكيت د مولا نا سيد ابو الاعلى مودودى رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 1399 هجرى قمرى
18- } سلامى كاسیاسي نظام مولا نا ابو الاعلى رحمة الله عليه مودودى رحمة الله ع يه ليكنه د مړينى كال 1399 هجرى قمرى
19- } العداله الاجتماعيه د شهيد سيد قطب رحمة الله عليه ليكنه
20- } الفتنه الكبرى د ډاكټر طه حسين رحمة الله عليه ليكنه
21- } احیاء العلوم د امام غزالې رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 505 هجرى قمرى
22- } التفهيمات الالهيه د شاه ولى الله رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 1176 هجرى قمرى
23- } اصول الدعوه د أاكټر عبدالكريم زيدان ليكنه
24- } اقتضاء الصراط المستقيم د امام ابن تيميه رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 1399 هجرى قمرى
25- } الميزان الكبرى د امام عبدالوهاپ شعرانى ليكنه
26- } كتاب النبى پروفيسور مصطفى الاعظمى رحمة ال ه عليه
27- } جامع بیان العلم د ابن البر رحمة الله عليه ليكنه د مړينى كال 1399 هجرى قمرى
28- } ارض القراّن د سيد سليمان ندوي رحمة الله عليه ليكنه
29- } تلبيس ابليس د ابن جوزى رحمة الله ع يه ليكنه
30- } انساني دنیا پر مسلمانون كا عروج وزوال كا اثر د سيد ابوالحسن على ندوي يكنه
31-
پاى
زما نورې پښتو ژباړي:
اسلامي سیاست - د مولانا ګوهر الرحمن اثر - پښتو ژباړه قريب الرحمن سعيد
اسلامي ریاست - د مولانا ابو ا
اعلى مودودي اثر - پښتو ژباړه قريب الرحمن سعيد
خلافت او ملوکیت - د مولانا ابوالاعلي مودودي اثر - پښتو
ژباړه قريب الرحمن سعيد
پرده - د مولانا ابوالاعلي مودودي اثر - پښتو ژباړه قريب الرحمن سعيد
د حدیثو د
انکار نه د قران تر انکاره پورې - د مولانا عبدالسلام رستمي اثر - پښتو ژباړه قريب الرحمن سعيد
د نبوت پای - د
مولانا عبدالسلام رستمي اثر - پښتو ژباړه قريب الرحمن سعيد
د صلاح الدین ایوبي ریښتينې پیښې (دایمان پلو
ونکو داستان) - د التمش اثر - پښتو ژباړه قريب الرحمن سعيد
د رسول الله (ص) د انقلاب حکمت - د سید اسعد ګیلاني
اثر - پښتو ژباړه قريب الرحمن سعيد
یو شمیر نورې کوچنۍ رسالې (په اردو او پښتو ژبو) چې نومونه یې د ليکوال په
یکنو کې کتلائ شئ.
زیات شمیر پښتو او انګلیسې مضامین او دانګلیسې او د اردو ژبو څخه ژباړل شوې مقالې او
یکنې چې د شهادت او وحدت په ورځپاڼو او یو شمیر اونیزو او میاشتنیزو کې خپاره شوې او یا همدا اوس خپ
یږي .
پای.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] - تاريخ بغداد3 ټوك 328 مخ بغداد د خطيب ليكنه د بيروت چاپ چى نوموړى په 463 عيسوى كال مړ شوى دى
[2] - ا بدايه و النهايه لابن كثير 10 ټوك 180 مخ - تاريخ بغداد ج 14 ټوك 242 – 243 مخونه
- [3] البدايه و النهايه ابن كثير 10 ټوك 181 مخ
[4] - كتاب الخراج 5 مخ 1352 هجرى قمرى كال د مصر چاپ
[5] - كتاب الخ اج 151 مخ 1352 هجرى قمرى كال د مصر چاپ
[6] - البدايه و النهايه 10 ټوك 181مخ
[7] - تاريخ بغداد للخطيب 13 ټوك 252 مخ
[8] - العقد الفريد لابن عبد ربه كتاب للوْ لوه فى السلطان صفه الامام العادل ومړې ټوك 24مخ
- [9] الادب العربى و تاريخه 2 ټوك 176 مخ 1937 عيسوى كال د مصطفى البابى مصر
چاپ