د پيداگوژۍ له نظره په مورنۍ ژبه د زدكړې اړتيا

عبدالغفورلېوال
هر انسان ته د هغه په خپله (مورنۍ) ژبه د زدكړې حق ولې مطرح شو؟ ځكه چې دا د انسان له لومړنيو اړتياوو څخه وشمارل شوه او پوهنيزو څيړنو وښوده چې په مورنۍ ژبه زدكړه د يوه سالم شخصيت په رامنځ ته كولو كې يو اصلي بنسټ دى. ددې لپاره چې زموږ دغه ليكنه يوې څرگندې پايلې ته ورسيږي راځى لومړى څو پېژندنې (تعريفونه) وړاندې كړو:
پيداگوژى: له لاتينې ريښې څخه جوړه كليمه ده، چې د زده كړې او ښوونې، روزنې په اړه پوهنې (علم) ته ويل كيږي.
زده كړه: دهغو كسبي پوهنو د مجموعې د ترلاسه كولو پروسې ته وايي چې د يوې ټولنې وگړي يې د يوه ټاكلي كولتوري قرارداد په چوكاټ كې په رسمي او سنتي ښوونځيوكې عملي كوي.
مورنۍ ژبه: د انسانانو ترمنځ د پوهاوي راپوهاوي هغه گړنۍ وسيله ده چې د كورنۍ په غيږكې يې د كوچنيتوب په عمركې زده كوي، دې ژبې ته ځكه مورنۍ ژبه وايي چې له مور څخه زده كيږي او انسان د عمر ترپايه په همدې ژبه فكر كوي.
مورنۍ ژبه د انسان د فطري ځانگړنو او مخ پر ودې شخصيت يوه برخه وي ځكه خو تر ډيره حده بشپړه وي. د پيداگوژۍ د گڼو پوهانو له نظره مورنۍ ژبه په كسبي پديدوكې نه شامليږي. له همدې امله د ښوونې او روزنې پوهان د زدكړې لپاره تر ټولو غوره ژبه همدا مورنۍ ژبه گڼې. د ماشوم د زدكړې ځواك د ژوند په لومړنيو كلونوكې ډير وي او ذهني اخيستنه يې خورا چټكه وي له همدې كبله مورنۍ ژبه د هغې له ټولو ځانگړنو، لهجوي تلفظونو او د فونيمونو د سمې كارونې له خصوصيت سره يوځاى زده كوي، چې په دې توگه بله ژبه كه هرڅومره نږدې او گاونډۍ ژبه هم وي په دې بڼه نه شي زده كيداى. د ژبې د زده كړې د علم له مخې يوازې مورنۍ ژبه ددې وړتيا لري چې تر %90 پورته زده شي.
انسان د فكركولو لپاره ځانگړې ژبه لري: موږ پرته له دې چې ورته پام وكړو هركله په خپل ځان كې يو مخاطب لرو. دا زموږ په خپل فكر كې د محاسب ضمير هغه مخاطب دى چې د تحليل او سنجش ځاني ځواك يې هم بولي يعنې موږ هركله چې له ځان سره فكر كو په اتوماتيكه بڼه ترټولو نږدې ژبه ذهن ته راځي او پر هغې له ځان سره گړيږو. ځينې كسان په سودايي پړاوونوكې په همدې ژبه له ځان سره په جگ آواز هم غږيږي چې حتٰى بل كس يې هم اوريدلاى شي، يا ځينې كسان په خوب كې پرې كړيږي، همدغه د انسان فكري ژبه ده يعنې تل له انسان سره وي. په %98 خلكو كې د فكر كولو ژبه د هغه مورنۍ ژبه وي.
اساساً زده كړه په همغې ژبې ضروري او اړينه ده، چې موږ پرې فكر كوو هغه ځكه چې د ذهن په دننه كې په مخامخ بڼه جذبيږي او د ځانځاني ژباړې پروسې ته چې د منځ پانگې (محتوا) د نيميدو لامل گرځي، ضرورت نه پيښيږي. د همدغه عملي اصل له مخې هر انسان حق لري په خپله مورنۍ ژبه زده كړه وكړي.
كه زده كړه په مورنۍ ژبه نه وي څه كيږي؟:
ترهرڅه مخكې ماشوم د دوهمې ژبې د زده كولو پرمهال خپل نيمايي ذهني ځواك او توان له لاسه وركوي چې په دې توگه پاتې زده كړې ته %50 پوتانشيل يا ځواك پاتې كيږي او دا يوه لويه نيمگړتيا ده. له بلې خوا ماشوم نه شي كولاى دوهمه ژبه د هغې له ټولو ځانگړنو او د فونيمونو له سم تلفظ سره زده كړي ځكه خو تل د زده كړې پرمهال د يوڅه د كموالي احساس كوي او د كموالي دا احساس په رواني غوټه يا عقده بدليداى شي. هغه ماشومان، چې له مورنۍ ژبې پرته د دوهمې ژبـې په چـاپيريال كـې زده كړې كوي، تر ډيره بريده خجالتي، چوپ او بې زړه وي او هغه ځكه چې ځان له درسي چاپيريال سره دوږدى نه بولي، داسې ماشومان په ځانونوكې د نيمگړتيا احساس كوي ځكه پر خپل تلفظ، لغوي زيرمې، د جملاتو (غوڼدلو) ناسمې ادا او د فونيمونو د ناسمې استفادې له بابته انديښنه لري، هغه ماشومان چې په خپله مورنۍ ژبه د زده كړې له نعمت څخه نه وي برخمن د ټولگي په درسي فعاليتونوكې برخه نه اخلي، ځكه په چاپيريال كې د پرديتوب احساس كوي.
د بيلگې په توگه: هغه مهال چې ما ددغې ليكنې لپاره څيړنه كوله نو يوه پلار راته وويل: زما زوى شپږ كلن دى، په دوهم ټولگي كې زده كړه كوي، مورنۍ ژبه يې پښتو ده، موږ په كوركې پښتو وايو، څرنگه چې په كابل كې پښتو ژبي ښوونځي نه شته زما ماشومان دري ژبو ښوونځيو ته ځي، ځكه خو له گڼو ژبنيو ستونزو سره مخامخ دي، د بيلگې په توگه يوه ورځ غرمه كله چې هلك (زوى يې) له ښوونځي څخه راغى ډير خواشينى و، له مايې وپوښتل چې پلاره موږ ولې (شريك) ته (شيريك) وايو؟ ما ورته وويل زويه! پښتانه شيريك همداسې تلفظوي، ده راته وويل: نن ما په ټولگي كې وويل زه غواړم په لوبوكې له تاسوسره شيريك شم چې نا څاپه مې ټولگيوالو راپورې وخندل او ويې ويل: شيريك چيست؟ د پلار په ژبه د هغه زوى لاتر اوسه له دې پيښې څخه ځوريږي ځكه چې نورو ماشومانو په ده باندې د شيريك نوم ايښى او ځوروي يې دا يوه كوچينۍ بيلگه ده، ښايي په كابل كې د لسگونو زره پشتو ژبيو ماشومانو ستونزه تردې ډيره لويه وي، چې په دري ژبه ليك لوست ته اړايستل كيږي، ماشوم په سياسي مصلحوتونو نه پوهيږي او كله چې د دوهمې ژبې په ښوونځي كې كينول شي سم ناڅاپه پوښتنه ورته پيدا كيږي، چې ولې د هغه په مورنۍ ژبه ښوونځى نه شته لومړى ځواب چې په خپله يې مومي هغه دا شك دى چې كيداى شي د هغه ژبه ددې وړ نه وي چې دى ليك لوست پرې وكړي، ځكه خو په دوهمه ژبه زده كړې ته مجبور دى، دا د كمترۍ (خودكمتربيني) احساس هغه مرگونى گوزار دى چې د ماشوم روحي شخصيت له مرگ سره مخامخ كولاى شي.
يو مهال مې د برتانوي هند په بنگال كې د يوه نامتو آزادي غوښتونكي خاطرات لوستل، هغه ليكلي وو: په 1898 ميلادې كال كې موږ دې ته اړ شو چې پاڅون وكړو، په دې پاڅون كې موډير كسان له لاسه وركړل خو هغه څه موچې ترلاسه كړل په ډيرو داسې وينو ارزيدل مانا دا چې بنگالي ماشومانو ته مو بيرته د هغو په مورنۍ ژبه د تعليم حق ترلاسه كړ، موږ كله چې د انگريزانو له خوا وهل كيدو او وژل كيدو يا اجباري كارونو ته اړ ايستل كيدو، دا هرڅه مو وزغمل خو دا، نو د زغم وړ نه وو چې بنگالي ماشوم دې په انگريزۍ سبق ووايي.....
د پيداگوژى د علم له نظره په كم عمره كوچنيانوكې د زده كړې بهير د دوو موازي خطوطو په منځ كې پرمخ ځي چې يويې د كورني چاپيريال زده كړه ده او دوهم يې د ښوونځي د چاپيريال زده كړه. بريالى روزنيزسيستم هماغه دى چې ددغو دواړو خطونو تر منځ يې هماهنگي بشپړ او منظمه وي مانا داچې په برابره توگه پر مخ ولاړشي كه د كورني او روزنيزوچاپيريال ژبې بيلې وي، يعني په كوركې په مورنۍ او په ښوونځي كې په دوهمه ژبه وگړيږي، نو دغه هماهنگي له منځه ځي او د ماشوم په ذهني نظام كې گډوډي رامنځ ته كيږي. له دې ټولو بحثونو څخه پايله اخلو چې ماشوم ته د هغه په مورنۍ ژبه د زده كړې حق يو له خورا مهمو او بنسټيزو حقونو څخه دى چې ښايي په كلكه پام ورته وساتل شي، په كابل او نورو لويو ښارونو كې د دواړو رسمي ژبو (پښتو او دري) ښوونځيو جوړيدل او هرچاته په خپله مورنۍ ژبه د زده كړې د چاپيريال چمتوكول به په هېواد كې د سوله ييز او ورورگلويز ژوند ستنې لا مظبوطې كړي.

د همدې ورځې په هيله.
ودان دې وي افغانستان