زموږ دپېړۍ تر ټولو لويه بشري تراژدي او غميزه فقر او بېوزلي ده . فقر او لوږه زموږ د پېړۍ دوې داسي مهم او تراژيک واقعيتونه دي چې د نړۍ د اوسني حاکم سياسي سيسټم په نتيجه کې د بشريت د راتلونکی هوسا سرنوشت او پايښت په مخه کې د يو لوی ګواښ په څیر پاتي دی .
د نن ورځي په اصطلاح متمدن او ډيموکراټيک دوران کې ، هر کال په ټوله نړۍ کې په ميليونونه انسانان د هغه څه د کمبود په خاطر له مينځه ځې چې په نورو پر مختللو هېوادونو کې د اضافي موادو په څير ايسته غورځول کيږي .
نن سبا په همدې متمدنه او ډيموکراټيکه نړۍ کې د يو ميليارډو په شاو خوا کې انسانان دورځي د يوه ډالر نه کم او درې ميليارډه يې په درو ډالرو خپله ورځ سبا کوي . د يو ميليارډ نه زيات کسان دڅښاک د صحي اوبو نه محروم او څه ناڅه دوه نيم ميليارډه انسانان دصحي او طبي امکاناتو نه بې برخي دي . هرکال ۵ ميليونه ماشومان د لوږي نه مري او نور ۱۲ ميليونه د ژوند د لومړنيو اړتياو د لاسته راوړلو په خاطر خپل ځانونه خرڅوي . فقر په هر کال کې سل ميلیونه ماشومان دزدکړي و پرېښودلو ته اړباسي . د ملګرو ملتو د ګزارش په حواله همدا اوس په نړۍ کې درې لکه ماشومان د لوږي په خاطر د سرتيرو په څير د دېرشو نه په زياتوجګړو کې برخه لري . د هغوی نه د خپل ماشومتوب سپېڅلتیا غلا سوې او دې ته اړ سوی دي چې په خپل ژوند لوبي وکړي .
دغه بربنډه او نور ډېرو زورونکي ارقامو ته پاملرنه چې زموږ ددوران يو تريخ واقعيت ، داوسنۍ نړۍ يوه ټولنيزه غميزه او د درمندو ټولنو لويه تراژيدي ده ، انسانانو ته څه احساس ور پيداکوي . ددې غميزي د له مينځه وړلو او امحاء دپاره دنړۍ مخکښه هېوادونه چې دانساني ارزښتونو او د ټولنيز عدالت او د موکراسۍ دتأمين د پاره چيغي وهي د عمل په ډګر کې څه کوي او څه يې کړي دي؟
د٢٠٠٠ زرم ميلادي کال په سپټمبر کې د ملګرو ملتو د زريزي په پرمختيايې سندباندي چې د نړۍ د اکثرو هېوادونو لخوا لاسليک و سو، په هغه کې راغلي دي چې په ټوله نړۍ کې دفقر او لوږي دکمبلي ټولول يود هغولومړنيو اهدافو نه ګڼل کيږي چې همدا اوس بايد تر ﻻس ﻻندي ونيول سي . دا سند وايې چې تر ٢٠١٥ م کال پوري دهغو کسانو شمېره بايد و نيمايې ته را ټيټ سي کوم چې ورځنی عايد يې د يوه ډالر نه لږ دی . خو په ډېر ه خواشينۍ سره د هغه وخت راهيسي بیا تر ننه پوري دځېنو لاسته راوړونو نه داسی برېښي چې ددې طرحي تطبيق ان تر پخوا لا هم ډېر شاته پاتې سوی دي . د نړۍ د مخکښو دولتونو اوسني سياستونه د بشري د ګډو غوښتونو سره هيڅ راز پيوستون او همآهنګي نده پیدا کړې . بډای هېوادونه د خپلو باد راوړلو شتمنيوو نه ډېر لږه برخه و بهرنيو مرستو او دغريبو او ناداره هېوادو د خلګو د ژوندانه و لوړولو ته جلاکوي ، هغه هم په داسي حالت کې چې ددې مرستو و شرائطو ته به غاړه ږدي !.
خودبلي خوا بيا د نړۍ د پوځي لګښت کلنۍ بودجه د ٩٠٠ مليارډه ډالرو نه اوړی . ددې مبلغ نه نيمايې برخه يعني ٤٥٠ ميليارډه ډالره يوازي د امريکا په متحده ايالاتو پوري اړه پيدا کوي . حال داچې ددې هېواد د پرمختيايې مرستو اندازه دپنځوسو نه بيا تر٦٠ ملياردوډالرو نه زياتيږي .
ددوهمي نړۍ والي جګړي نه را وروسته، د امريکا متحده ايالاتو د بېلابېلو وجوهاتو په خاطر په نړيواله کچه د نړۍ په سلو کې ٩٠ مرستو ته اوږه ورکړې وه، حال داچې دغه رقم بيانن چې دنړۍ د يواځنۍ ځبر ځواک په توګه يې سررا پورته کړی دی په سلو کې و١٥ ته راټيټه کړی ده . امريکا د نړۍ د بډايو هېوادو په سرکې د خپل ملي نا خالص توليد نه يوازي په سلو کې٣ ١، ۰ ودې کار ته جلا کړې ده . خو ددې په مقابل کې د امريکا د سپيني ماڼۍ دبودجې د ادارې داحصايې له مخې د عراق جګړې تراوسه ٣٠ ١ مليارډه ډالره خوړلي دي او سپينه ماڼۍ لا په دې هڅه کې ده چې نور ۱۰۰ ميليارډه ډالر ه د عراق او افغانستان و جګړو ته جلا کړي . هغه هم د مرستي په نامه! .
ځيني هغه پرمختيايې هېوادونه چې د پوځي لوړو مصارفو په لحاظه د ډېرو لوړو هېوادو په کتار کې ښکېل سويدي د مثال په توګه هند، هغوي بيا په دې هکله بل شاني فکر کوي . په هند کې ددې هېواد دږغ اوخبر رسولو وزير جايپال ردي وايې چې که هند او پاکستان پرېکړه وکړي چې د خپل پوځي او دفاعي لګښت برخه په سلو کې پنځوس را ټيټه کړي، نوکېداې سي چې دغه هېوادو نه يوازي د راتلونکو پنځو کلو په اوږدو کې فقر او بېوزلي د بېخه له مينځه يوسي .
نن فقر، د امنيت د ټينګولو دپاره يو ډېر ستر چلنج ګڼل کيږي و هغه ته توجه او پاملرنه د دموکراسۍ د غزېدو نه ډېره مهمه او د فوريت اندازه يې ډېره لوړه ده . کله چې ولسونه د ځان او د خپلو اولادو او کورنيو نه د فقر او لوږي نه تشويش ولري او د هغه د ليري کولو توان او وس ځيني اخيستل سوی وي نو څرنګه به وکولاې سي چې هغوی د دموکراسۍ و اصولو ته زړه نيژدې او یا د هغه مراعات دي وکړي؟ نن ورځ په ميليونونو انسانان د خپلو هېوادونو نه و تيښتي ته اړکيږي تر ځو و کولاې سي په بډايو هېوادو کې د ژوند د پايښت دپاره ځانته نوې فرصتونه او امکانات برابر کړي . خوآيا د هېوادو په کچه د فقر او لوږي د مينځه وړلو د پاره دغه کار کارنده بلل کېدای سی!
د فقر د له مينځه وړلو سره د بډايو هېوادو سطحي چلند او د هغه نه ګټه اخيستل د نړۍ دولسونو په زړونو کې دهغوی نه یو ډېر وحشتناکه څهره پرې ايښې ده . د نړۍ خبري رسنۍ چې قریب ټوله یې د لويو یهودې پانګه والو او شتمنو په ولکه کې راغلي دي ودې نړېوالي ستونزي ته په پلان سوي بې مسؤليتۍ او بې غورۍ سره چلند کوي . دنړی دغه رسنۍ او ډيري معتبري مجلې او ورځپاڼي او نوري خپرونی خپل ټول توان او د خپلو خپرونو لويه برخه يوازي و دې ټکي ته را اړوی چې د يوې معيني کوچنۍ بډايې ډلي د خوښۍ او دهغوی دافسانوي ژوند د غټولو دپاره څه وړاندي کي . هغوی خپله ټوله پاملرنه د ودونو، طلاقونو، عشق او عاشقۍ او د سينمايې لوبغاړو او نورو بډايو اوشتمنو کسانو د ژوندانه انځورونو ته را ګرځوې او داسي ښيې چې ګواکې په نړۍ کې واقعي ژوندون همدغه دی . دغه رسنۍ په ډېره بې شرمۍ سره دداسي شيانو و خپرولو ته ملاتړي چې و نړېوالو ته وښيې د هاليود د پلاني هنرمند د واده مصرف څومره ميليونه ډالره وويا دی اویا په څومره ميليوني ډالري کور کې ژوند کوي ، خو خپلي سترګي يې بیا پر هغوژونديو تراژيدیو باندي تړلي دي چې دنړۍ په ګوټ ګوټ کې او دنړۍ په اکثره پرمختيايې هېوادو کې په ميليونونو انسانان د فقر او لوږي د مصيبتونو سره لاس او ګرېوان دي او د ځان او د خپلو اولادو د مرګ ننداره کوي .
د نړۍ رهبران د ٢٠٠٥ کال په سپټامبر کې په نيويارک کې راغونډ او د ملګرو ملتو په پراختيايې ناسته کې يې ګډون وکړ . په دغه غونډه کې هغوی دا وښودله چې د فقر د له مينځه وړلو د پاره اوس هم اميدونه سته او دا انساني شومه غميزه نده هېره سوې . خو هغوی ددې شومي انساني غميزي اصلي عامل او و جوهات نه دي په ګوته کړي . د پخوا راهيسي امريکا د نړۍ دډېر بډاېو هېواد په سر کې په دوديز ډول دا غوره ګڼلې ده چې دهېوادو په اړه تل په ځانګړي توګه او د خپلو ګټو په خاطر چلند وکړي . دغه هېواد خپلي مرستي اوکومکونه په مستقيم ډول و هغو ټاکلو هېوادونو ته ورکوي چې دغه مرستي او کومکونه د هغوی د سياسي انګېزو او اهدافو و تطبيق ته لاره هواره وي او یا پدې ډول دغه هېوادونه د امريکا د اوږدمهالو ګټو د تأمين سره ځانونه عياره وي . خو د نړۍ دنن ورځي دشرايطو سره داسي يو اړخيزه چلند د فقر سره د نړيوالي مبارزې د معياري او اخلاقي اصولو سره نه سر خوري ، نه کارنده ده او ډېر په دې باور دي چې راتلونکي هم نلري .
نن د فقر او لوږي سره مبارزه يوه نړیواله او اوږد مهاله پروژه ده چې و بنيادي حل او د ټولو نړيوالو بازيګرانو و مرستي او همکارۍ ته اړتيا لري . يوازي مالي ملاتړ کافي ندی . د فقر دله مينځه وړلو عوامل بايد د ټولنيز پر مختګ، د ټولنيز عدالت او ترقي د بهيره سره سم يوځاي لاره ووهي . نړيوال پرمختللي هېوادونه اوټولني کولاې سي او بايد د بېوزلو هېوادو سره داسي مرستي وکړي څو هغوی په دې و توانوي د خپل ملي اقتصاد په ودي او پر پښو درولو کې برخه واخلي ، د خپلې خوښي ادارې په توانولو کې و خپلو ولسونو او بچيانو ته د کار ، تعليم او د هغوی د سلامتۍ دپاره لازم شرايط برابر کړي . د مدني ټولني اساسات په لومړي سر کې د ټولنيز عدالت په تأمين او د بېوزلو هېوادو سره د هر اړخيزي اقتصادي مرستو په چوکاټ کې را و غوړوي .
کله چې په نړۍ کې درې ميليارډه انسانان په شدید فقر کې ژوند کوي او ټولنيز عدالت ددوی د ژوند نه کوچ کړی دی نو که ددې فقر عوامل پيدا نسي اود هغه د له مينځه وړلو دپاره کار و نسي، دهر څه انتظار کېداي سي . نلسون مانډيلا دغه د سولي او مقاومت لوی انسان او د سولي د نوبل د جايزې ګټونکی وايې " تر څو چې فقر وي، واقعي خپلواکي وجود نلري ."
